Stratejik Hava İkmal Kabiliyeti (Strategic Airlift Capability), nakliye uçakları aracılığıyla askeri birliklerin ve malzemenin geniş çaplı ve uzun menzilli transferi yeteneğini tanımlar. Modern savaş alanında, sınır ötesi operasyonların yürütülmesi ve idamesi için Stratejik Deniz İkmal Kabiliyeti (Strategic Sealift Capability) ile birlikte kritik öneme sahip bir güç yansıtma aracıdır.
NATO, aslen üye devletlerinin hava kuvvetleri aracılığıyla hava ikmal yeteneklerine sahiptir. Bu hava ikmal unsurları askeri operasyonlar ve insani yardım misyonları için hava yoluyla asker ve ekipman nakledebilmektedir. Bunun yanı sıra NATO’da halen üç stratejik hava ikmal kabiliyeti programı yürürlüktedir: Stratejik Hava İkmal Uluslararası Çözümü (Strategic Airlift International Solution -SALIS) programı, Stratejik Hava İkmal Kabiliyeti (Strategic Airlift Capability –SAC) programı ve Çok Uluslu MRTT Filosu (Multinational Multirole Tanker Transport –MRTT- Fleet).
SALIS programı, üye devletler tarafından askeri operasyonlar için kiralanan sivil uçaklar kullanmaktadır. Program, askeri nakliye uçaklarını kullanan NATO Stratejik Hava İkmal Yeteneği (SAC) Amaç, üye devletlerden oluşan bir konsorsiyumun acil durumlarda ihtiyaç duyulan hava ikmal kabiliyetini sağlayacak bir şirketle işbirliği sağlamasıdır. Konsorsiyum dokuz NATO müttefikinden oluşmaktadır: Belçika, Çekya, Fransa, Almanya, Macaristan, Norveç, Polonya, Slovakya ve Slovenya. 2009’dan bu yana devam eden program çerçevesinde son olarak Ekim 2021’de NATO Destek ve Tedarik Ajansı (NSPA), Almanya merkezli bir şirket olan Antonov Logistics Salis ile beş yıllık bir sözleşme imzalamıştır. Bu sözleşme, ittifakın 72 saatlik bir sürede iki adet Antonov AN 124-100 uçağının kullanım hakkına sahip olmasını sağlamaktadır. Yine sözleşme çerçevesinde ihtiyaç halinde altı gün içinde ek nakliye uçaklarına erişim de mümkündür. SALIS programı, NATO’nun operasyon ve insani yardım misyonları için birlikleri ve teçhizatı hızlı ve verimli bir şekilde nakletmesine olanak tanımıştır. SALIS uçakları, NATO birliklerinin Afganistan’a konuşlandırılması ikmali, insani yardımın deprem sonrasında Pakistan’a ulaştırılması ve Afrika Barış Gücü askerlerinin Darfur’a nakledilmesi de dahil olmak üzere çeşitli operasyonlar için kullanılmıştır. SALIS operasyonları, Hollanda’nın Eindhoven kentinde bulunan Avrupa Hareket Koordinasyon Merkezi (Movement Coordination Center Europe -MCCE) ile aynı yerde bulunan Stratejik Hava İkmal Koordinasyon Hücresi tarafından günlük olarak koordine edilmektedir.
NATO Stratejik Hava İkmal Yeteneği (SAC) programı, ittifakın askeri operasyonlar ve insani yardım misyonları için birlikleri ve teçhizatı hızlı ve verimli bir şekilde nakletme yeteneğine sahip olmasını sağlamak için 2008 yılında oluşturuldu. SAC programı şu anda faal durumdadır ve üye devletler filoya askeri nakliye uçağı sağlamaktadır. Bu çerçevede, on NATO Müttefiki (Bulgaristan, Estonya, Macaristan, Litvanya, Hollanda, Norveç, Polonya, Romanya, Slovenya ve Amerika Birleşik Devletleri) ve iki aday ülkeden (Finlandiya ve İsveç) oluşan bir grup adına üç Boeing C-17 nakliye uçağı tedarik edilmiştir. SAC’ın operasyonel altyapısı, Macaristan’daki Pápa Hava Üssü’ndeki Askeri Ağır Hava İkmal Filosu (Heavy Airlift Wing -HAW) tarafından yürütülmektedir. Bugüne dek Uluslararası Güvenlik Yardım Gücü (Afganistan), Kosova Gücü (KFOR), Libya’daki Birleşik Koruyucu Operasyonu (Operation Unified Protector), Haiti ve Pakistan’a deprem sonrası insani yardım, Afrika’da barış koruma ve Rusya’daki Smolensk uçak kazası felaketinin ardından Polonya makamlarına yardım operasyonlarında yer almıştır. SAC ayrıca, 2020’de COVID-19’un zirve yaptığı dönemde birkaç üyesine tıbbi kişisel koruyucu malzeme nakli için de kullanıldı. Ağustos 2021’de, NATO personeli, müttefik güçler ve yerel Afgan birimlerinin Afganistan’dan tahliyesi sırasında da SAC uçakları kullanılmıştır.
Üçüncü proje olan çok uluslu MRTT filosu ise, MRTT olarak tanımlanan ve kargo, asker taşıma ve havada yakıt ikmali tankeri olarak hizmet edebilen çok işlevli nakliye uçaklarına dayanır. Havada yakıt ikmali (Air to Air Refueling -AAR) tanker uçakları, hava gücünün uzun menzillerde ve sürelerde yansıtılabilmesi için kritik bir kaynaktır. Maliyet etkinlik açısından bu tanker uçaklar ittifak içinde kaynak havuzu oluşturularak kullanılır. Dolayısıyla, bu tür kabiliyetlerde birlikte çalışabilirlik (inter-operability) esastır. Çok Uluslu MRTT Projesi, katılan altı müttefik ülkenin (Belçika, Çekya, Almanya, Lüksemburg, Hollanda ve Norveç) toplu olarak Airbus A330 MRTT uçağını satın almasına ve NATO’nun sahip olduğu ve işlettiği bir MRTT filosu kurmasına olanak tanımaktadır. Girişimin amacı, mevcut ve tedariki planlanan havada yakıt ikmal tanker uçaklarının kullanımını optimize etmek ve bir Avrupa Çok Uluslu MRTT Filosu (Multinational MRTT Fleet -MMF) geliştirmektir. Bu çok uluslu filo düzenlemesi, katılan ülkelerin Norveç hariç beşinin aynı zamanda AB üyesi olması nedeniyle bir NATO-AB ortak girişimidir ve Avrupalı müttefiklerin havada yakıt ikmal eksikliğini gidermeyi de amaçlamaktadır. MRTT filosunda halen teslim edilmiş yedi ve 2024’e dek teslimi planlanan iki adet olmak üzere toplam dokuz adet A 330 MRTT uçağı görev yapacaktır.
NATO haricinde en ciddi stratejik hava ikmal kabiliyetine sahip askeri güç Rusya’dır. Rusya’nın 300’e yakın An-12, An-22, An-26, An-72, An-124 ve Il-76 uçağından oluşan ve Askeri Hava İkmal Komutanlığı (Voyennaya Transportnaya Aviatsiya –VTA) tarafından yönetilen filosu, ülkenin Suriye başta olmak üzere sınırötesi operasyonlarında önemli rol oynamaktadır. Ancak çoğu Sovyet dönemi ya da 1990’larda tedarik edilmiş bu uçakların ekonomik kullanım ömürlerini tamamlamaları, yakın zamanda hızla yenilenmeleri ihtiyacını da beraberinde getirmektedir.
Yükselmekte olan bir askeri güç olarak Çin de son dönemde stratejik hava ikmal kabiliyetine yatırım yapmaktadır. 2021 yılından itibaren hizmete giren Xi’an Y-20 ağır nakliye uçağı, Çin’e bu alanda önemli bir kabiliyet kazandırmıştır. Tam sayı konusunda açık kaynaklarda bilgi olmamakla birlikte, Çin’in yirmiden fazla Y-20 uçağına sahip olduğu sanılmaktadır.
Daha fazlası için:
Okuma Önerileri
İzleme Önerileri
Dinleme Önerileri
Dr. Öğretim Üyesi Mehmet Ali Tuğtan, 2008 yılından bu yana İstanbul Bilgi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü öğretim üyesidir. Doktora derecesini 2008 yılında Boğaziçi Üniversitesi Siyaset Bilimi programından almıştır. Uzmanlık alanları Türk-Amerikan İlişkileri, Güncel Dünya Politikası ve Güvenlik çalışmalarıdır.
