Nükleer Planlama Grubu (NPG), NATO’nun nükleer konularda üst düzey organıdır. 1966 yılında NATO’nun nükleer politika ve planlamasını belirlemek üzere kurulmuştur. NPG’ye giden süreç ABD Savunma Bakanın Robert McNamara’nın başkanlığındaki Savunma Bakanları Özel Komitesi’nin NATO içinde nükleer konularda bir istişare süreci oluşturma önerisini kabul etmesiyle başlamıştır.
NATO içinde nükleer politikaların planlanması ve istişare için özel bir organ kurulması ihtiyacı ve buna ABD’nin öncülük etmesi, NATO’nun Avrupalı müttefiklerinin kendi nükleer kapasitelerini geliştirme konusundaki çabalarından kaynaklanmıştır. ABD, müttefiklerin bireysel çabalarından çok NATO şemsiyesi altında ve kendi öncülüğünde olacak nükleer güç ve politikalardan yanaydı. Bu amaçla ilk olarak ABD tarafından bir ‘Çok Taraflı Güç’ (Multilateral Force) kurulması önerilmiştir. Çok taraflı güç, her biri uluslararası NATO personelinden oluşan ve çok sayıda nükleer silahlı Polaris balistik füzesi ile donanmış bir balistik füze denizaltıları ve savaş gemileri filosu üretmeye yönelikti. Ancak NATO’nun Avrupalı müttefiklerinin öneriye sıcak bakmaması dolayısıyla hayata geçirilemedi.
Bu durumda ortaya çıkan yeni öneri müttefikler arasında istişareye dayalı bir organın kurulması oldu. İlk aşama MacNamara başkanlığında bir Savunma Bakanları Özel Komitesi’nin oluşturulmasıdır. Bu Özel Komitenin çalışmaları sonucu ortaya çıkan öneri, Nükleer Savunma İşleri Komitesi ve NATO’nun entegre askeri yapısına katılan ülkelerle sınırlı ve nükleer konularda ayrıntılı çalışmalar yapmakla görevlendirilen NPG’nin kurulması oldu.
Nükleer Savunma İşleri Komitesi 1973 yılına kadar NPG’nin önerilerini gözden geçirmek ve onay sağlamak için yılda bir kez bakanlar düzeyinde bir araya gelmekteydi, ancak hiçbir zaman lağvedilmemiş olsa da bu tarihten sonra çalışmaları NPG tarafından devralındı ve böylece NPG nükleer meselelerle ilgilenen tek resmi NATO organı haline geldi.
NPG kurulduğunda yedi ülkeden oluşmaktaydı. ABD, Birleşik Krallık, İtalya ve Batı Almanya daimi üye olurken, diğer üç üye dönüşümlü olarak bir yıllığına katılıyordu. Bu uygulama 1979’da sona ermiştir. Bu tarihten sonra NPG, katılmama kararı alan Fransa dışında tüm üye ülkelere açıldı. NPG’ye NATO Genel Sekreteri Başkanlık eder ve genelde savunma bakanları düzeyinde toplanır. NATO üyelerinin Daimi Temsilcilerinden oluşan Daimi grubu, bakanlar düzeyinde tartışılacak konularla ilgili hazırlık yapar. Ama temel olarak NPG’nin çalışmaları NPG Personel Grubu tarafından hazırlanır. Bu grup, katılan tüm üye ülkelerin ulusal delegasyonlarından oluşur. Gündemdeki konular ve öneriler öncelikle Personel Grubunda görüşülür ve bu nedenle grup, NPG’nin dokümantasyon çalışmalarının çoğundan sorumludur. NPG personel grubu haftalık olarak toplanır.
1977’de yeni Sovyet nükleer sistemlerinin, özellikle de yerden fırlatılan SS-20 balistik füze sisteminin ortaya koyduğu zorlukları ele almak için Üst Düzey Grubu kurulmuştur. NPG’nin bir parçası olmayan NPG Üst Düzey Grubu, nükleer politika ve planlama konularında danışma organı görevi üstlenmektedir. Ulusal politika yapıcılardan ve uzmanlarından oluşan Gruba ABD başkanlık etmekte, Grup müttefikleri ilgilendiren nükleer gelişmeler hakkında bilgi vermek için kullanılmaktadır. Üst Düzey Grubu NPG’ye paralel özel bir yapı olarak kaldı. Düzenli olarak toplanmasına rağmen, toplantıların sıklığı büyük ölçüde grup başkanının takdirindedir. Üst Düzey Grubu tarafından hazırlanan raporlar genellikle doğrudan savunma bakanlarına dağıtılır (Lunn, 2018: 43).
Soğuk Savaş sırasında, NPG yılda iki kez savunma bakanı düzeyinde ve daha düzenli olarak büyükelçi düzeyinde toplanırdı. Ancak, Soğuk Savaş sonrası dönemde, NATO meselelerinde nükleer boyut daha düşük bir profil kazandığından toplantılar çok daha seyrek hale gelmiştir.
NPG, nükleer silahların, iletişim ve bilgi sistemlerinin emniyeti, güvenliği ve bekası ve konuşlandırma gibi spesifik konular ile nükleer silahların kontrolü ve nükleer silahların yayılması gibi daha geniş nükleer politika konularını kapsamaktadır. İttifakın nükleer politikası, sürekli değişen güvenlik ortamında düzenli olarak gözden geçirilir ve yeni gelişmeler ışığında değiştirilir ve uyarlanır. Bu kapsamda güncel durumda, NATO’nun 2022 Madrid Zirvesi’nde kabul ettiği son stratejik konseptine nükleer planlama çerçevesinden bakmak ittifakın nükleer politikaları ve vizyonu açısından bir fikir verecektir.
NATO’nun 2022 Stratejik konseptinde “nükleer silahlar var olduğu sürece NATO’nun bir nükleer ittifak olarak kalacağı” ifade edilmiştir. (NATO Stratejik Konsept, 2022:1). Konseptte yer aldığı üzere NATO’nun nükleer silah konuşlandırma yeteneği, onun en güçlü caydırıcı unsurudur. Konseptte NATO’nun caydırıcılık ve savunma duruşu, “uzay ve siber yeteneklerle tamamlanan nükleer, konvansiyonel ve füze savunma yeteneklerinin uygun bir karışımına dayanmaktadır” ifadesi yer almaktadır (NATO Stratejik Konsept, 2022:6). Ancak yeni stratejik konsept Soğuk Savaş sonrası dönemde ilk kez NATO’nun nükleer gücünü bu ölçüde ön plana çıkarmasıyla diğer Soğuk Savaş sonrası stratejik konseptlerinden (1991, 1999 ve 2010 stratejik konseptleri) farklılaşmaktadır. Yeni konsept, nükleer caydırıcılığın benzersiz ve belirgin rolünü yeniden teyit etmektedir. Ancak konseptte sunulan yaklaşım, bir yandan nükleer silahların caydırıcı özelliğini öne çıkarır ve kullanımlarını uzak bir ihtimal de olsa yok saymazken, diğer yandan temel hedeflerden birisi olarak silahların kontrolü, silahsızlanma ve nükleer silahların yayılmasının önlenmesi vizyonunu da öne çıkarmaktadır. Bu kapsamda stratejik konseptte belirtildiği üzere “NATO’nun amacı, Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Anlaşması’nın hedefleriyle tutarlı olarak, nükleer silahların olmadığı bir dünya için güvenlik ortamı yaratmaktır” (Stratejik Konsept, 2022: 8).
Okuma Önerileri:
- İnternet Kaynağı: NATO, “NATO 2022 Strategic Concept”, https://www.nato.int/strategic-concept/ (Erişim Tarihi: 2 Şubat 2023).
- İnternet Kaynağı: NATO, “Nuclear Planning Group (NPG)”, https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_50069.htm (Erişim Tarihi: 2 Şubat 2023).
- Makale: Simon Lunn, “NATO Nuclear Sharing”, Steve Andreasen vd. (der.), Building a Safe, Secure, and Credible NATO Nuclear Posture, 2018.
- Makale: Timothy Andrews Sayle, “A nuclear education: the origins of NATO’s Nuclear Planning Group”, Journal of Strategic Studies, Cilt 43, No 6-7, 2020, s. 920-956.
