NATO Parlamenter Asamblesi (PA), güvenlikle ilgili ortak konuları ele almak üzere NATO üyesi ülkelerden parlamenterleri bir araya getiren parlamentolar arası bir organizasyondur.
NATO Parlamenter Asamblesi, Güvenliğin Sivil Boyutu, Savunma ve Güvenlik, Ekonomi ve Güvenlik, Siyaset ile Bilim ve Teknoloji olarak beş komite aracılığıyla çalışmaktadır. Savunma ve Güvenlik Komitesi altında ise üç alt komite faaliyet göstermektedir. Bunlar, Avrupa ve Kuzey Amerika Arasında Savunma ve Güvenlik İşbirliği Alt Komitesi, Silahlı Kuvvetlerin Geleceği Alt Komitesi ve Kuzey Güvenlik Sorunları Alt Komitesi’dir. Komiteler, bahar ve sonbahar meclis oturumlarında toplanır ve ittifakı etkileyen sorunlar hakkında rapor verir, politika önerilerinde bulunur ve hükümet yetkililerinden, uluslararası örgüt liderlerinden ve diğer uzmanlardan brifing alır. Daimi Komite, komitelerin çalışmalarını koordine eden, asamble oturumlarının gündemini hazırlayan, mali işleri denetleyen ve genel sekreteri atayan yönetim organıdır. Asamble toplantılarının amacı, parlamenterleri temel olarak güvenlikle ilgili alanlardaki kilit konular hakkında bilgilendirmek ve böylece ulusal parlamentolarda uluslararası güvenlik konularında bilgili “kadrolar” oluşturmaktır. PA, ulusal hükümetlere, parlamentolara ve NATO yetkililerine dağıtılan bilgilendirici raporlar ve bağlayıcı olmayan politika tavsiyeleri üretir, tavsiye ile sınırlı olduğundan kararları bağlayıcı değildir. NATO PA genel oturumları, bir Daimi Komite toplantısını, birkaç Rose-Roth Seminerini, Akdeniz Seminerleri ile alt komite toplantılarını ve çeşitli diğer toplantıları içeren yılda yaklaşık 40 etkinlik düzenler.
NATO PA, 30 NATO üyesi ülkeden gelen 269 delegeden oluşur. Her delegasyon, ülkenin büyüklüğüne göre belirlenir ve parlamentonun siyasi yapısını yansıtır. Böylece geniş bir siyasi görüş yelpazesini temsil eder. Delegeler, kendi ulusal prosedürlerine göre parlamentoları tarafından aday gösterilir. NATO ülke delegelerinin yanı sıra 11 ortak ülke, 4 Akdeniz ortak ülkesi ve 8 parlamento gözlemci heyetinden delegeler de PA’da görev alır. AGİT Parlamenterler Meclisi (AGİT PA) ve Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi (PACE) gibi parlamentolar arası meclisler de NATO PA’ya heyetler gönderir. Diğer parlamento delegasyonları, belirli toplantılar ve faaliyetler için geçici olarak davet edilir; geçmişte bunlar arasında özellikle Afganistan, Pakistan ve Akdeniz Parlamenterler Meclisi’nden gelen delegasyonlar vardı. Kıbrıs ve Malta’nın yanı sıra Kuzey Afrika ve Orta Doğu’dan bazı parlamentolar da Akdeniz ve Orta Doğu Özel Grubu’nun seminerlerine davet edilmektedir.
NATO üyesi ülkelerin parlamenterlerinin ittifakın karşı karşıya olduğu sorunlara ilişkin konuları tartışmak üzere bir meclis kurulması fikri 1950’lerin başına dayanmaktadır. Bu fikri hayata geçirebilmek üzere parlamenterler uzun süre çalışmıştır, çünkü NATO’nun kurucu anlaşması olan Washington Antlaşması ittifakın parlamenter bir boyutu olmasına dair herhangi bir hüküm içermiyordu. İlk olarak 1951’de Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi (PACE) üyeleri NATO parlamenterlerinin periyodik olarak toplanması için bir danışma konferansı çağrısı yapmıştı. 1953’e gelindiğinde Norveç hükümeti fikri resmi olarak destekleme kararı alarak NATO’daki delegasyonu aracılığıyla bir teklifte bulundu. Kuzey Atlantik Konseyi Daimi Temsilcileri bu teklif üzerine NATO hükümetlerini ulusal parlamento gruplarını oluşturmaya çağıran bir rapor hazırladı. Bu çağrının ardından başta Kanada olmak üzere ilk parlamento grupları kuruldu. NATO Parlamenterler Asamblesi’ne giden ilk resmi adım da yine Kanada parlamenterler birliğinin teklifi sonrasında 18 Temmuz 1955’te Paris’te toplanan NATO Ülkeleri Parlamento Üyeleri Konferansı oldu. Zaman içinde hükümetlerin NATO parlamenter asamblesi fikrine destekleri gittikçe arttı. Çünkü hükümetler açısından parlamenterlerin bir araya gelmesi, NATO kararlarına verilecek ulusal desteği artıracaktı. Fakat diğer yandan, parlamentonun karar verme sürecine müdahalesine yol açabilecek önerilere karşı çıkmışlardır (Hobbs, 2005: 19).
Takip eden yıllarda yapılan parlamenterler konferanslarında, PA ekonomik, siyasi, askeri, bilimsel ve teknik komitelere ayrılarak yapılandırıldı. Bu şekilde PA, ittifakın savunma konuları ile sınırlı kalmayarak siyasi bir çerçeve de kazandı. NATO’nun resmi danışma organı olma talebi de daha güçlü şekilde ifade edilmeye başlandı. Buna karşın parlamenterlerin talebi karşılık bulmadı ve ancak 1967’de Kuzey Atlantik Konseyi, NATO ile PA arasında gayrı resmi bir ilişki kurulmasını tavsiye etti. Bu kapsamda NATO Genel Sekreterinin asambleye ittifak konusunda düzenli açıklamalar yapması, NATO Sekreterliğinin asamblenin komitelerine çalışmalarında aktif destek vermesi, PA ile NATO arasındaki ilişkilerin NATO’nun Siyasi Direktörlüğü aracılığıyla sağlanması ve Kuzey Atlantik Konseyi’nin asamble tarafından kabul edilen kararlar hakkında NATO Genel Sekreteri aracılığıyla yorum yapacağı kararı alındı (Hobbs, 2005: 39). 1974’te Müttefik hükümetler Atlantik İlişkileri Bildirgesi’nde PA’nın çalışmalarını dolaylı olarak onayladı. 1980’lerde, Kuzey Atlantik Konseyi Daimi Temsilcileri ve Asamble Daimi Komitesi’nin NATO karargahında yıllık toplantı yapması uygulaması da yerleşti.
Soğuk Savaş’ın sona ermesinden ardından PA, NATO ile daha yakın bir ilişki kurmak isteyen ülkelerden parlamenterleri çalışmalarına dahil ederek yeni bir rol üstlendi. Bu kapsamda Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinden parlamenter demokrasinin gelişimini güçlendirmek amacıyla Orta ve Doğu Avrupa parlamentolarıyla işbirliği programı (Rose-Roth Programme) başlattı. Polonya, Çek Cumhuriyeti ve Macaristan’ın resmi olarak NATO üyeliğine davet edildikleri 1997 Madrid Zirvesi’ne dönemin Asamble Başkanı William Roth davet edildi ve bu davet PA’nın, NATO genişlemesinde kilit bir rol oynadığının bir göstergesi oldu.
NATO PA, 1996’da Orta Doğu ve Kuzey Afrika (MENA) bölgesindeki parlamentolarla siyasi, ekonomik, sosyal ve güvenlik konularına odaklanan bir işbirliği ve tartışma forumu olması amacıyla Akdeniz ve Orta Doğu Özel Grubu’nu kurdu. Benzer kapsamda NATO ile Rusya Federasyonu arasında imzalanan Karşılıklı İlişkiler, İşbirliği ve Güvenlik Hakkında Kurucu Senet, asamblenin Rusya ile işbirliğini geliştirmesini sağladı. Yine 2002’de NATO-Rusya Konseyi’nin oluşturulması ile de NATO-Rusya Parlamenter Komitesi oluşturuldu. Rusya’nın 2014’te Ukrayna’ya askeri müdahalesi ve Kırım’ın ilhakı ardından NATO PA, Rusya Parlamentosu ile düzenli kurumsal ilişkilerini keserek Rusya’nın Meclis Ortak Üyeliğini tamamen geri çekti.
NATO PA toplumsal cinsiyet barış ve güvenlik arayışında toplumsal cinsiyet eşitliği ilkesinin de kararlı bir savunucusudur. Bu kapsamda Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin 1325 sayılı kararının kabul edilmesiyle başlatılan “Kadın, Barış ve Güvenlik gündeminin” desteklenmesi ve ilerletilmesinde önemli bir role sahip olmayı amaçlamakta.
Doç. Dr. Fulya Aksu, İstanbul Altınbaş Üniversitesi Uluslararası İlişkiler öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Doktora derecesini 2011 yılında Ankara Üniversitesi’nden ‘Dış Politika ve Kimlik: İnşacı Perspektiften Türk Dış Politikasının Analizi’ başlıklı teziyle alan Aksu’nun akademik ilgi ve çalışma alanları, uluslararası ilişkiler teorileri, savaş ve güvenlik çalışmaları ile Türk dış politikasıdır. Doç. Dr. Aksu’nun bu alanlarda, aralarında ‘The Transatlantic Link in Turkey’s Middle Power Identity’, ‘İlkçağlardan Günümüze Haklı Savaş’, ‘Türkiye’de Güvenlik: Algı, Politika, Yapı’, ‘NATO’nun Stratejik Konseptleri’ başlıklı çalışmaları bulunan birçok yayını mevcuttur.
