Avrupa Güvenlik ve Savunma Kimliği (AGSK), Avrupa Birliği’nin (AB) askeri ve savunma yönüne atıfta bulunmak için kullanılan bir terimdir. 1992’de imzalanan ve 1993’te yürürlüğe giren Maastricht Antlaşması, Avrupa Birliği’ni yarattı ve barış, demokrasi ve hukukun üstünlüğünü geliştirmek de dahil olmak üzere ana hedeflerini ortaya koydu. Maastricht Antlaşması’nda öngörülen Ortak Dış ve Güvenlik Politikası’nın bir parçası olan AGSK kapsamında, AB üyelerinin birliğin amaçlarını gerçekleştirmek için ne gibi askeri görevler üstlenebilecekleri ve bunu hangi kurumsal çerçevede yürütecekleri sorusu gündeme geldi. Bu konuda kurumsal çerçeve olarak Batı Avrupa Birliği (BAB) ön plana çıktı. 17 Mart 1948 yılında kurulan ancak bir yıl sonra 4 Nisan 1949’da NATO’nun kurulması ile gölgede kalan bu uluslararası güvenlik örgütü, Avrupa Birliği’nin askeri misyonlarının belirlenmesi için 19 Haziran 1992’de Almanya’nın Bonn şehri yakınlarındaki Petersberg Oteli’nde toplandı. Toplantı sonucunda, Petersberg Deklarasyonu yayınlandı ve bu deklarasyonda yer alan askeri görevler, bu adla anıldı.
Petersberg Görevleri aşağıdaki unsurları içerir:
Deklarasyona göre Petersberg görevleri, AB’nin ortak bir savunma ve güvenlik politikası geliştirme çabalarının önemli bir parçasıdır. Her üye devletin askeri temsilcilerinden oluşan AB Askeri Komitesi tarafından yürütülür. Askeri Komite, Petersberg görevleriyle ilgili olanlar da dahil olmak üzere AB’nin askeri misyonlarının planlanmasından ve yürütülmesinden sorumludur. Bu görevler arasında AB ülkelerinin sınırlarının ve topraklarının savunulması yer almamaktadır. Zira bu görevin aslen NATO’ya ait olduğu varsayılmıştır. AB, Petersberg deklarasyonu ile aslında kendi sınırlarına yönelik dolaylı tehditleri bertaraf etmek için sınırları ötesinde ne tür güç yansıtma görevleri üstleneceğini ifade etmektedir. Tabii bu alanda da AB ve NATO üyeliklerinin büyük ölçüde örtüşmesi nedeniyle iki örgüt arasında görev alanlarının ayrılması ve kaynakların etkin biçimde kullanılması sorunu gündeme gelmektedir. Bu bağlamda dönemin ABD Dışişleri Bakanı Madeleine Albright, NATO’nun lider ülkesi olarak ABD’nin Avrupa’lı müttefiklerinden beklentisini ünlü 3D formülü ile ifade etmiştir: AB savunması Trans-atlantik savunmasından ayrılmayacak (No De-coupling); NATO üyesi olan ama AB üyesi olmayan ülkelere karşı ayrımcılık yapılmayacak (No Discrimination) ve NATO altında zaten var olan kabiliyetlerin AB için ayrıca yaratılmasına kaynak harcanmayacak (No Duplication).
Petersberg Görevleri, 1997 AB Amsterdam Zirvesi ile birlikte Avrupa Birliği Anlaşması’nın parçası haline getirilmişlerdir. Aynı süreçte Batı Avrupa Birliği’nin kurumsal yapısı da tasfiye edilmeye başlanarak 1999 itibariyle karar alma mekanizmaları AB’ye aktarılmıştır. 2009 Lizbon Anlaşması ile savunma ve güvenlik politikası tamamen AB kurumlarınca yürütülmeye başlanmış ve 2011’de Batı Avrupa Birliği tamamen ortadan kalkmıştır. Bu çerçevede, AB Ortak Güvenlik ve Savunma Politikası (OGSP) Avrupa Birliği Yüksek Temsilcisi tarafından liderlik edilen ve komisyon, konsey ve parlamento ayakları bulunan bir yapı tarafından yürütülmektedir. Petersberg görevlerinin teklif ve icrası da bu yapılarca koordine edilmektedir. OGSP ile ilgili kararlar Yüksek Temsilci tarafından teklif edilir, Dışişleri Konseyi tarafından kabul edilir ve genellikle oybirliği gerektirir. AB komuta ve kontrol yapıları, NATO Komuta Yapısından (NATO Command Structure -NCS) çok daha küçüktür. Bu nedenle, gerekli hallerde NATO’nun Müttefik Harekat Komutanlığı’nın (ACO) AB misyonlarının icrasında kullanılabileceği konusunda anlaşmaya varılmıştır. 2017’de kurulan ve 2020’de güçlendirilen Askeri Planlama ve Yürütme Kapasitesi (Military Planning and Conduct Capability –MPCC), AB’nin ilk kalıcı askeri Harekat Karagahı olmuştur. Buna paralel olarak, yeni kurulan Avrupa Savunma Fonu (Euroepan Defence Fund -EDF), AB bütçesinin çok uluslu savunma projelerini finanse etmek için kullanılmaktadır.
AB hal-i hazırda çok sayıda askeri misyon ve operasyon yürütmektedir. Bunlardan bazıları Mali, Somali, Mozambik ve Orta Afrika Cumhuriyeti’ndeki yerel güvenlik güçlerine tavsiye ve eğitim sağlayan askeri eğitim misyonlarıdır. Bunların yanı sıra Irak, Filistin ve Nijerya’da da AB misyonları devam etmektedir. 2014 yılında başlayan Ukrayna misyonu ise Şubat 2022’deki Rus işgali sonrası tahliye edilmiştir. Ayrıca 2004’ten bu yana Bosna Hersek’te (Operation Althea), 2008’den bu yana Kosova’da (EULEX Kosovo) ve Gürcistan’da (EUMM Georgia) AB barışı koruma askeri ve sivil misyonları devam etmektedir. Karada devam eden bu operasyonlara ek olarak denizde de Libya açıklarında silah ambargosunu denetleyen IRINI Operasyonu ve Somali açıklarında korsanlıkla mücadele amacıyla sürdürülen Atalanta Operasyonu da devam eden AB’nin deniz operasyonlarıdır.
Sahada koordinasyonu ve işbirliğini güçlendirmek amacıyla, bu askeri eğitim misyonları için tek bir komuta merkezi olarak MPCC kullanılmaktadır. MPCC ayrıca 2.500 personele kadar büyüklükteki askeri görevleri planlama ve yürütme yetkisine sahiptir.
Daha fazlası için:
Okuma Önerileri
İzleme Önerileri
Dinleme Önerileri
Dr. Öğretim Üyesi Mehmet Ali Tuğtan, 2008 yılından bu yana İstanbul Bilgi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü öğretim üyesidir. Doktora derecesini 2008 yılında Boğaziçi Üniversitesi Siyaset Bilimi programından almıştır. Uzmanlık alanları Türk-Amerikan İlişkileri, Güncel Dünya Politikası ve Güvenlik çalışmalarıdır.
