Avrupa Birliği (AB) Ortak Dış ve Güvenlik Politikası’nın (ODGP) önemli aşamalarından birisi, sivil ve askeri olarak iki ayrı başlıkta kabul edilen Temel Hedefler’dir. AB üyeleri ilk olarak Aralık 1999 Helsinki Zirvesi’nde Temel Hedef olarak bilinen bir askeri yetenek hedefi belirlemişlerdir. Helsinki Zirvesi’nde genel olarak “karar alma konusunda özerk bir kapasite geliştirme ve NATO’nun bir bütün olarak devreye girmediği durumlarda uluslararası krizlere yanıt olarak AB öncülüğünde “askeri operasyonlar başlatma ve yürütme kararlılığının” altı çizilmiştir (Helsinki European Council Presidency Conclusions, December 1999). Askeri Temel Hedef, AB’nin Petersberg Görevleri’nin kapsadığı tüm görevleri yürütmek için gereken askeri yeteneklere sahip olmasını sağlamak için tasarlanmıştır. Haziran 1992’de Batı Avrupa Birliği’nde (BAB) kabul edilen Petersberg Görevleri, insani yardım ve kurtarma, çatışma önleme ve barışı koruma, barışı sağlamak da dahil olmak üzere kriz yönetiminde savaş güçlerinin görevleri, ortak silahsızlanma operasyonları, askeri tavsiye ve yardım ile çatışma sonrası istikrar sağlama görevleri şeklinde belirlenmiştir. Bu kapsamda 2003 yılı sonuna kadar Petersberg Görevleri’ni yerine getirebilecek güçleri (yaklaşık 60.000 asker) 60 gün içinde konuşlandırabilmek ve daha sonra sürdürebilmek hedeflenmiştir.
AB, 2003’te ilk askeri barışı koruma misyonunu (Concordia) NATO’nun Makedonya’daki Allied Harmony Operasyonu’nu devralarak başlattı. Aynı yıl ikinci bir askeri barışı koruma misyonu Artemis, Kongo Demokratik Cumhuriyeti’ndeki İturu çatışması sırasında gerçekleştirildi. Söz konusu askeri operasyonlardan elde edilen deneyim, Temel Hedef’in niceliksel odağından daha kapsamlı ve niteliksel bir yaklaşımla yenilenmesiyle sonuçlandı. 2004 yılında 2010 Temel Hedefi, 1999 hedefine ek olarak AB’nin bir kriz meydana gelmeden önce harekete geçebilmesi ve krizi önleyebilecek duruma gelmesi ve eşzamanlı operasyonlar yürütme yeteneğini koruması olarak belirlendi (The Headline Goal 2010).
2003 Artemis Operasyonu, hızlı müdahale yeteneğinin geliştirilmesi için bir referans modeli haline geldiğinden, Temel Hedef 2010, hızla konuşlandırılabilir muharebe gruplarının gelişiminin 2007 yılına kadar tamamlanması hedefini de içeriyordu. Aralık 2004’te gerçekleşen, AB’nin Dayton Anlaşması’nın askerî uygulamalarının yerine getirilip getirilmediğini denetleyen Bosna-Hersek’teki Althea misyonu, Temel Hedef’te ortaya koyulan AB Muharebe Grubu (EU Battlegroup) yaklaşımını destekledi. AB Muharebe Grubu Konsepti Ocak 2007’de tam operasyonel kapasiteye ulaşmış, ancak bugüne kadar henüz konuşlandırılmamıştır.
AB Muharebe Grubu
OGSP’nin önemli ayağını oluşturan ve AB’nin ön saflarda yer aldığı bir alan olan sivil kriz yönetimi için sivil Temel Hedefler belirlendi. İlk sivil Temel Hedef 2000 Feira Zirvesi’nde kabul edilmiş ve polislik, hukukun üstünlüğü, sivil idare ve sivil koruma AB için dört öncelikli alan olarak tanımlandı. Zirvede kriz yönetimi operasyonları için 1.000 polis memurunun yüksek hazırlık durumunda (30 gün içinde görevlendirilebilecek) olduğu 5.000’e kadar polis memuru sağlamasına yönelik somut hedefler ortaya koyuldu. Yine, yerel polisi izleme, danışmanlık yapma ve eğitme, iç krizleri ve çatışmaları önleme veya hafifletme, çatışma sonrası acil durumlarda kanun ve düzeni yeniden tesis etme gibi bir dizi kilit görev de tanımlandı. 2003’te AB, kriz yönetimi operasyonları için 30 gün içinde görevlendirilebilecek 200 hakim ve savcı hazırlanmasını, sivil idare alanında bir uzman havuzu oluşturmayı ve tümü çok kısa sürede konuşlandırılabilen 2.000 kişiye kadar sivil koruma ekipleri sağlamayı kabul etti.
2004 yılında bu hedeflerin karşılandığı ve hatta aşıldığı ilan edildikten sonra, yeni Sivil Temel Hedef 2008 formüle edildi. 2008 Temel Hedef’te mevcut önceliklere, izleme misyonları ve AB Özel Temsilcilerine destek olarak iki yeni öncelik eklenirken Birliğin eş zamanlı misyonlar yürütme gereği ile AB için güvenlik sektörü reformu ve silahsızlanma, seferberliğin kaldırılması ve yeniden bütünleşme olarak iki odak alanı daha vurgulandı. (https://eur-lex.europa.eu/EN/legal-content/summary/civilian-headline-goal-2008.html). 2010 Askeri Temel Hedefi ile uyumlu olmak amacıyla 2010 sivil hedefinde, sivil-asker işbirliğinin önemini vurgulamış, geçiş dönemi adaleti, diyalog ve çatışma analizi konularında 285 ek uzmanın kullanıma sunulması gibi geliştirilecek diğer yetenekleri belirlenmiş, 100 kişilik güçlü bir uzman havuzu olan Sivil Müdahale Ekipleri’nin oluşturulması öngörüşmüştür.
2016’da AB Küresel Stratejisi kabul edilerek OGSP’nin görevleri yeniden tanımlanmış ve üçüncü ülkelerde mevcut kriz müdahalesi ve kapasite geliştirme görevlerine ek olarak stratejiye Avrupa’nın savunması da eklenmiştir. Buna rağmen Temel Hedef stratejiye göre revize edilmemiştir. Bu süreçte AB’nin yetenek geliştirme çabaları Temel Hedefe referansla ortaya koyulmuş, Temel Hedef AB’nin yetenek geliştirme çabalarının çoğunun temeli olmaya devam etmiştir. AB’nin yeni stratejisi 2022 Stratejik Pusula’da ortaya koyulan yaklaşıma bakıldığında Askeri Temel Hedef’in bir bakıma hedef olmaktan çıkmıştır. Helsinki’de belirlenen 60 günde 60.000 asker konuşlandırabilme şeklindeki temel hedef yerini, 5.000 kişilik bir Acil Müdahale Gücü oluşturmaya yönelik senaryolara bırakmıştır.
Daha Fazlası İçin:
Okuma Önerileri:
Kitap: Daniel Fiott, “The EU’s legacy and ambition in security and defence”, European Union Institute for Security Studies. 2020. clingendael.org/sites/default/files/2020-04/CSDP_Report_April_2020.pdf.
Makale: Sven Biscop, “European Defence and PESCO: Don’t Waste the Chance”, EUIDEA Policy Papers, No. 1, 2020. https://euidea.eu/wp-content/uploads/2020/05/euidea_pp_1.pdf.
Doç. Dr. Fulya Aksu, İstanbul Altınbaş Üniversitesi Uluslararası İlişkiler öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Doktora derecesini 2011 yılında Ankara Üniversitesi’nden ‘Dış Politika ve Kimlik: İnşacı Perspektiften Türk Dış Politikasının Analizi’ başlıklı teziyle alan Aksu’nun akademik ilgi ve çalışma alanları, uluslararası ilişkiler teorileri, savaş ve güvenlik çalışmaları ile Türk dış politikasıdır. Doç. Dr. Aksu’nun bu alanlarda, aralarında ‘The Transatlantic Link in Turkey’s Middle Power Identity’, ‘İlkçağlardan Günümüze Haklı Savaş’, ‘Türkiye’de Güvenlik: Algı, Politika, Yapı’, ‘NATO’nun Stratejik Konseptleri’ başlıklı çalışmaları bulunan birçok yayını mevcuttur.
