Avrupa Barış Birimi 22 Mart 2021’de Avrupa Birliği Konseyi tarafından alınan kararla oluşturulan ve 5 milyar Avro düzeyinde bir fondur. Amacı çatışmaları önlemek, barış oluşturulmasına ve uluslararası güvenliğe katkıda bulunmaktır. Ortak Dış ve Güvenlik Politikası’nın parçasıdır. Daha önceki Athena ve Afrika Barış Birimi gibi diğer oluşumların yerini alarak kapsamlarını genişletmektedir. Avrupa Barış Birimi, Avrupa Birliği’ne tam üye ülkelerin yurttaşlarına ve AB ile çeşitli ilişkiler içerisinde olanlara güvenlik sağlamak için oluşturulmuştur. Dünya düzeninde stratejik rekabet ve karmaşık güvenlik tehditleri döneminde olunduğunu gözlemlemekte ve uluslararası hukuk ve insan hakları ile uyumlu olma çabasındadır.
Bu çerçevede, Avrupa Barış Birimi’nin Afrika Birliği tarafından sürdürülen ve Afrika Barış Birimi bünyesinde desteklenen barışa destek operasyonlarının askeri yönlerini de finanse etmesi düşünülmektedir. Buna ek olarak, AB’nin ortak çalışılan ülkelere savunma amaçlı askeri destek yetisi de geliştirilmiş olmaktadır. Bu destek sadece Afrika’ya mahsus olmayıp diğer bölgelerde de ciddi güvenlik sorunları yaşayan ve AB üye devletlerinin desteklemeye karar verdiği diğer ortak çalışılan ülkelere de sunulabilmektedir. Nihayetinde, AB ortak çalıştığı ülkelerin savunma kapasitelerini arttırmak için askeri donanım sağlama olanağına da sahip olmaktadır. AB ortak çalışılan ülkelere sadece eğitim değil donanım verme olanağını elbette ciddi denetim ile uluslararası hukuk ve insan haklarına uygun gerçekleştirmeyi planlamaktadır. Bu hassasiyetin saha koşulları ile nasıl terbiye edileceği ise deneyimlerin bütün özellikleriyle eleştirel bir bakışa tabi tutularak çok yönlü değerlendirilmesi ile mümkün görünmektedir.
Avrupa Barış Birimi iki ayrı finansal mekanizmayı tek bünyede birleştirmekte ve böylece karar alımında sadeleştirme ile Avrupa Birliği’nin hareketlerinde birlik ve uyumu arttırmayı amaçlamaktadır. Ortak Dış ve Güvenlik Politikası’nın misyonunun ve üçüncü ülkelerde, bölgesel veya uluslararası örgütlerde barış korumanın askeri yönlerine dair AB operasyonlarının desteklenmesi böylece birleşmiş olmaktadır. Avrupa Barış Birimi her bir AB üye devletinin temsilcisi bulunan ve AB Konseyi Başkanlığı’nın bir temsilcisi tarafından başkanlık edilen bir komite tarafından yönetilmektedir. Bu komite ilk olarak 21 Nisan 2021’de toplanmıştır ve yıllık bütçe ile ana kuralların uygulanmasından sorumludur. Avrupa Birliği’nin her bir konuya üye devletler arasındaki denge ve kendi iç bürokrasisi açısından yaklaşması şaşırtıcı olmamalıdır zira AB üye ülkelerinin yurttaşları da çeşitli temsilcileri de konulara büyük ölçüde böyle yaklaşmaktadır. Dünyanın kalanında AB’den beklentileri olan kişi, kurum ve temsilcilerin bu duruma özenle hareket etme mecburiyeti kaçınılmaz görünmektedir.
Halihazırda Avrupa Barış Birimi finansmanından faydalanan 7 AB askeri operasyonu bulunmaktadır. Bu operasyonlarının maliyetlerinin ortak paylaşılması o kadar önemlidir ki ilgili operasyonun genel merkezinin her türlü masrafından personel ve sağlık harcamalarına kadar açıkça listelenmiştir. Konseyin karar vermesi durumunda askeri güçlerin nakli ve yerleştirilmesinin de Avrupa Barış Birimi finansmanından karşılanabileceği de not edilmiştir. Yedi yıllık bir süre için 5 milyar Avroluk bir bütçe ile sadece krizlere hızlı mukabele yetisi ve acil desteğin sağlanması ile değil, daha uzun dönemli kapasite geliştirme çabasına da katkı ile güvenilirlik ve öngörülebilirlik amaçlanmaktadır. Böylece AB’nin barış ve güvenlik alanında daha hızlı ve etkin hareket ederek etkisini, verimini ve sürdürülebilirliğini arttıracağı düşünülmektedir. Güvenlik alanında hızlı ve etkin harekete ihtiyacın çaresizlik düzeyine evrildiği (bu) zamanlarda, AB gibi bir failin bu çabası elbette ilgi ve beklenti uyandırıcıdır.
Avrupa Barış Birimi bundan önceki benzer oluşumların sınırlamalarını aşmak üzere düşünülmüştür. AB askeri misyonlarının maliyetini karşılamak ve ortak çalışan ülkeleri ikili olarak veya uluslararası örgütler yoluyla desteklemekte gereken ortak maliyeti kapsayacak bir fon oluşturmaktadır. Askeri kurumların kapasite geliştirmelerine yardımcı olacak; güvenlik amaçlı eğitim, donanım ve altyapı sağlayacaktır. Sivil alanı ve kalkınma ile ilgili amaçları desteklemek de AB bütçesi tarafından finanse edilmeye devam edilecektir. Böylece, AB ortak çalıştığı ülkelerin krizlerle mücadelesine, çatışmaları engellemesine ve nihayet toplumlarının iyiliği için gerekli güvenlik ve istikrarı kendilerinin sağlayabilmesine destek olacaktır. Bu bağlamda, askeri donanım ile teknik ve altyapı desteği sunulmaktadır.
Avrupa Birliği Konseyi 12 Aralık 2022’de aldığı bir kararla Avrupa Barış Birimi’nin bütçesini 2 milyar Avro daha arttırmıştır. Ukrayna Silahlı Kuvvetleri’ne altı değişik pakette verilen desteğin yanı sıra Mozambik, Gürcistan, Moldova, Mali, Somali, Nijer, Bosna-Hersek, Lübnan ve Moritanya gibi ülkeler ile Balkan Medikal Görev Gücü gibi çokuluslu birimlere destek olunmaktadır.
Ukrayna’ya verilen destek 17 Aralık 2022 itibariyle 3 milyar Avro’yu geçmiştir. Rusya’nın Ukrayna’nın egemenliğine veya toprak bütünlüğüne yönelik saldırısının başlangıcından sonra 28 Şubat, 23 Mart, 13 Nisan, 23 Mayıs ve 21 Haziran’da destek paketleri sunulmuştur. Rusya Federasyonu silahlı kuvvetlerinin sivillere ve hastane, okul, sığınak ve enerji altyapısı gibi sivil hedeflere saldırıları ile uluslararası hukuğu ve insan haklarını vahim derecede ihlal etmesi bu destek paketlerinin oluşmasında ve aktarımında temel nedeni teşkil etmiştir. Avrupa Birliği Ukrayna’nın meşru müdafaa hakkına destek ile beraber savaş suçlarının bir an önce sona ererek sorumluların ve işbirlikçilerinin uluslararası hukuğa uygun bir şekilde hesap vermesininin öneminin de altını çizmektedir. Ukrayna’nın egemenliği ve toprak bütünlüğüne kararlı ve ekonomik, askeri, sosyal ve finansal olmak üzere çok yönlü bir destek verilmesi ile Avrupa Barış Birimi de önemini ve etkinliğini göstermiş olmaktadır. Sonuç olarak, Avrupa Barış Birimi, güncel ve yakıcı Ukrayna örneğinin de gösterdiği gibi, evrensel insani değerler ve gelişim ile küresel jeopolitik bağlamlarının AB kurumsallığı çerçevesinde harmanlanması ile somutlaşmaktadır.
Okuma Önerileri:
İzleme Önerileri:
Dr. İnan Ruma, İstanbul Bilgi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde görev yapmaktadır. Akademik derecelerini ODTÜ ve Paris-1 Panthéon-Sorbonne Üniversitesi’nden almıştır. Çeşitli dönemlerde Bosna Hersek ve Kosova’daki AGİT misyonlarında çalıştı. Ekonomi Politik, Balkanlar, Rusya, Avrasya ve artık kaçınılmaz hale gelen Türk Dış Politikası üzerine çalışmaktadır. Doğa ile uyumlu yaşamın, emeğin ve özgürlüğün esas olduğunu düşünüyor.
