2000’li yılların başından itibaren Somali açıklarında seyreden ticari gemilere yönelik deniz haydutluğu saldırılarının artması, uluslararası ticaretin aksamasına ve büyük maddi zararlara neden olmaktaydı. Nisan 2008’de bir Fransız yük gemisinin deniz haydutları tarafından saldırıya uğraması bardağı taşıran son damla olmuş, Fransa’nın baskılarıyla Avrupa Birliği (AB) bünyesinde deniz haydutluğu ile mücadele edecek bir deniz gücü kurulmasına karar verilmiştir. 10 Kasım 2008’de 851 sayılı Avrupa Birliği Konseyi Birleşik Eylem Kararı (ABKBEK) ile EU NAVFOR Somali (Atalanta) Operasyonu başlatılmış, misyonun kurulması ve görevleri Birlemiş Milletler Güvenlik Konseyince (BMGK) 2008 yılında kabul edilen bir dizi karar (2008/1814, 2008 / 1816 2008/1838, 2008/1846 ve 2008/1856 sayılı kararlar) çerçevesinde belirlenmiştir. Bu kararlarda – Somali Federal Hükümeti’nin de izniyle – mücadeleye istekli devletler ve bölgesel örgütlere deniz haydutluğu ile mücadele için yetkiler verilmiş ve Somali hükümeti ile işbirliği içerisinde olmaları tavsiye edilmiştir.
Atalanta Operasyonu kendi başına bir askeri misyon olmanın dışında AB’nin Somali’ye yönelik diğer operasyonları ile bütüncül bir şekilde planlanan ve yürütülen bir operasyondur. EUCAP Somalia (European Union Capacity Building in Somalia / Avrupa Birliği Somali Kapasite İnşası Misyonu) ve EUTRM Somalia (European Union Training Mission in Somalia / Avrupa Birliği Somali Eğitim Misyonu) gibi sivil kapasite inşası ve askeri eğitim operasyonları Atalanta Operasyonu ile koordineli bir biçimde yürütülmüştür. Atalanta Operasyonu’nun ilk Komuta Merkezi olarak Birleşik Krallık’taki Northwood belirlenmiş ve ilk operasyon komutanlığı görevine Tuğamiral Phillip Jones getirilmiştir. Operasyonun son komuta merkezi İspanya Rota’da bulunmakta olup, operasyonu Koramiral Jose M. Nunez Torrente komuta etmektedir.
2008/851 sayılı CJA (Criminal Justice Act), Atalanta Operasyonunun görevlerini net bir şekilde tanımlamıştır. Bunlardan ilki, 2008/1814 sayılı BMGK kararı uyarınca Dünya Gıda Programı (DGP) tarafından Somali’de yerlerinden edilmiş kişilere yapılacak gıda yardımını taşıyan gemileri korumaktır. EU NAVFOR Somali gücünün bu maddeye ek olarak 2008 / 1846 sayılı BMGK kararı uyarınca Somali kıyılarında seyreden ve saldırıya uğrayabilecek tüm deniz taşıtlarını saldırılardan korumak amacıyla caydırıcı, engelleyici ve bastırıcı faaliyetler yürütmesi de karara bağlanmıştır.
2012’ye kadar sadece deniz operasyonları için yetkilendirilen Atalanta misyonu 2012’den sonra ayrıca Somali limanları, sahilleri, iç sularını da kapsayacak şekilde yetkilendirilmiştir. Bu yetkilendirmeyle deniz haydutlarına ait depo, barınak, ambar, cephanelik gibi yapıların yok edilmesi amaçlanmıştır.
Atlanta Operasyonu için yukarıda belirtilen görevlerin dışında 2020 / 2188 sayılı Avrupa Birliği Konseyi kararıyla yeni ek görevler de tanımlanmıştır. Bu görevler sırasıyla Somali açıklarındaki balıkçılık faaliyetlerini gözlemlemek; yasadışı silah ve uyuşturucu ticareti ile yasadışı balıkçılık ve kömür ticareti faaliyetlerini gözlemlemek, Somali’ye uygulanan silah ambargosunun delinmesine ve uyuşturucu ticaretine engel olmayı hedefleyen operasyonlara katkıda bulunmak; kardeş operasyonlar olan EUCAP ve EUTRM ile işbirliği içinde olarak AB’nin Somali’ye yönelik bütünleşik yaklaşımına destek olmak ve bölgesel Deniz Güvenliği Mimarisine destek olmak amacıyla bu yapı içerisinde görev alan tüm unsurlarla işbirliği içerisinde olmaktır.
Atalanta Operasyonu geniş ve zorlu koşulların hüküm sürdüğü sularda sürdürülmüştür. Operasyon çerçevesindeki görevler, Kuzey’de Kızıldeniz’in güneyi ve Aden Körfezini güneyde ise Hint Okyanusunun büyük bir bölümünü içeren Seyşeller, Mauritus ve Komorlar’ın yanı sıra Somali’nin kıyıları ve açıklarını da kapsayan 16.121.000 km2’lik bir sahada icra edilmiştir. Bu kapsamlı operasyonun gemi ve personel maliyetleri operasyona katılan ülkeler tarafından karşılanırken, bunlar dışındaki maliyetler (seyahat, bilişim teknolojileri, müdahale gerektiren tıbbi durumlar için tahliyeler ve iletişim) ise AB tarafından karşılanmakta olup 2021 yılı itibariyle Operasyona ayrılan bütçe 4,4 milyon Avro’dur.
EU NAVFOR Somali / Atalanta Operasyonu misyonuna ait web sayfasında yayınlanan rakamlar, 2008-2020 arasında korsanlar tarafından 134 deniz taşıtı ele geçirildiğini ve tahminen 2628 kişinin rehin alındığını işaret ederken önemli başarıların da elde edildiğini göstermektedir. Saldırı sayıları 2012’den itibaren hızla düşmüş ve 2020’den 22 Eylül 2022’ye kadar Atalanta Operasyonu’nun sürdürüldüğü bölgede seyreden gemilere herhangi bir saldırı rapor edilmemiştir.
Atalanta Operasyonu süresince (2008-2020) gerçekleşen saldırılar (2020 sonrasında saldırı rapor edilmemiştir).
Bu metinde kullanılan tüm veri ve bilgiler EUNAVFOR Somali/Atalanta Operasyonu web sitesinden derlenmiştir. Kaynak: https://eunavfor.eu/mission.
Misyon tarafından verilen bilgilere göre, Atalanta Operasyonu sırasında DGP tarafından gönderilen yardımları taşıyan 1983 gemiye ve Afrika Birliği Somali Misyonu (African Union Mission in Somalia / AMISOM) çerçevesinde hizmet gören 707 gemiye koruma sağlanmıştır. Atalanta Operasyonu sayesinde 3 milyon tondan fazla gıda yardımı güvenli bir şekilde ihtiyaç bölgelerine ulaştırılmış, 12.000 kilogramdan fazla uyuşturucu maddeye de el konulmuştur. Yine bu dönemde 171 korsan yakalanırken bunların 145’i yargılamaya yetkili mahkemelerde hüküm giymişlerdir.
2020 yılında alınan kararla görev süresi Aralık 2022’ye kadar uzatılan EU NAVFOR Somali / Atalanta Operasyonu, AB’nin operasyonel kabiliyetlerinin test edildiği ciddi bir sınav olmuştur. AB’nin NATO kaynaklarına dayanmaksızın kendi kaynakları ve iradesiyle yürüttüğü bu operasyon, eriştiği başarıyla Birliğin gelecekteki askeri operasyonları için ümit verici olmuş ve önemli bir tecrübe sağlamıştır.
Daha fazlası için:
Okuma Önerileri:
Makale: Efthymios Papastavridis, “EU NAVFOR Operation Atalanta off Somalia: The EU in Unchartered Legal Waters”, International and Comparative Law Quarterly, Cilt 64, No 3, 2015, 533-568.
Makale: Ercüment Tatlıoğlu, “AB Güvenlik ve Savunma Politikalarını Atalanta Harekâtı Üzerinden Yeniden Düşünmek”, Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Cilt 16, No 32, 2016, s. 110-126.
Doç.Dr. Şevket Ovalı, Lisans eğitimini Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde 1996 yılında tamamlamıştır. Yüksek lisans derecesini Hacettepe Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı’ndan, doktora derecesini ise Dokuz Eylül Üniversitesi Kamu Yönetimi Anabilim Dalı’ndan alan Doç Dr. Ovalı, 2004’ten bu yana Dokuz Eylül Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Bir süre Hollanda Maastricht University College’da lisans ve lisansüstü dersler veren Ovalı’nın başlıca çalışma alanları, uluslararası güvenlik, Türk dış politikası, Türk-Yunan ilişkileri ve Türk-Amerikan ilişkileridir. Doç. Dr. Ovalı, 2010’dan beri Uluslararası İlişkiler Dergisi’nin editörü olarak görev yapmaktadır.
