Avrupa Birliği (AB), Bosna-Hersek’teki uluslararası barış koruma çabalarının bir parçası olarak 2 Aralık 2004’te ALTHEA operasyonunu başlatmıştır. Bu operasyon ile barış koruma misyonunun askeri yönü NATO’dan devralınarak EUFOR (Avrupa Birliği Gücü) ismiyle oluşturulan birliğin sorumluluğuna geçti. Bu operasyon başladığında AB’nin üçüncü ve en büyük askeri operasyonuydu.
İsmini eski Yunan mitolojisindeki şifa tanrıçasından aldığı söylenen ALTHEA operasyonu, bir askeri operasyon olmanın ötesinde siyasi ve toplumsal anlamlar içermektedir. 2003 Selanik Bildirisi ile Bosna-Hersek’in de bir Batı Balkanlar ülkesi olarak geleceğinin Avrupa Birliği’nde olduğu teyit edilmiştir. ALTHEA Operasyonu da AB’nin ülkeye olan taahhüdünün önemli bir parçası olarak ifade edilmiştir. Nitekim gayet yıkıcı bir savaş sonrasında bu ülkenin yeniden kurulmasında AB önemli görevler almıştı ve bu askeri kısmın da böylece dâhil edilmesi, AB’nin bu ülkeye verdiği önemin bir göstergesi olarak sunulmuştur.
ALTHEA Operasyonu’nun amaçları, Bosna-Hersek silahlı kuvvetlerine eğitim vererek onların NATO standartlarına ulaşmalarına destek olmak; Dayton/Paris Barış Antlaşması’nın uygulanması çerçevesinde caydırıcılık ve uyum sağlamak ve ülkede huzur ve güvenlik ortamının korunmasına katkıda bulunmak olarak duyurulmuştur. Operasyonun 2012’deki gözden geçirilmesi esnasındaki odağı, daha ziyade Bosna-Hersek silahlı kuvvetlerine eğitim desteği olarak belirlenmiş ve 2018’de bu amaca ulaşılarak ülkenin askeri eğitim konusunda kendisine yeterli olduğu ifade edilmiştir. Sonuçta bugün, daha ziyade eğitim hizmeti veren 600 personel kalmıştır ve acil veya olağanüstü durumlarda özellikle Bosna-Hersek otoriteleri talepte bulunduğunda çağrılabilecek rezerv birliklere güvenilmeye başlanmıştır.
ALTHEA Operasyonu çerçevesinde EUFOR, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi ve Avrupa Dış İlişkiler Konseyi tarafından Bosna-Hersek güvenlik güçlerinin bu ülkeyi “güvenlik üreten” bir ülke haline getirmesine katkıda bulunmak amacıyla yetkilendirilmiştir. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin 9 Haziran 2004 tarihli ve 1551 sayılı kararı ile 22 Kasım 2004 tarihli ve 1551 sayılı kararına dayanan ALTHEA, AB’nin askeri operasyonlar konusundaki heves ve hazırlığına da bir destek olarak yorumlanmaktadır ve bu çerçevede uluslararası işbirliği tartışmalarına da yerleşmektedir. ALTHEA’nın, NATO’nun İstikrar Gücü tarafından yerine getirilen görevleri bir yasal ardıl olarak kabul edilerek üstlenmesi, Avrupa bütünleşmesi ve AB’nin en zayıf yönlerinden biri olarak görülen askeri işbirliği alanında da önemli mesafeler kaydedildiğinin bir işareti olarak düşünülebilir. Nitekim Afrika’da Çad, Kongo ve Orta Afrika Cumhuriyeti’ndeki askeri çaba ve mevcudiyeti de dâhil AB’nin bu yöndeki etkinlikleri inceleme ve tartışma konusu olmuştur.
ALTHEA ve EUFOR’un AB’nin Avrupa dışındaki etkinliklerinden ve NATO barış koruma güçlerinden önemli bir farkı, çok açıkça ortaya konulan siyasi ve siyasi iktisadi amaçlarla eşleşmesidir. Nihayetinde NATO’nun liberal dünya düzenini başat ülkelerin hegemonyasını da koruyarak işler kılmak için faaliyette olduğu ve AB’nin de zaten bu çerçevede yer aldığı söylenebilir. Fakat Avrupa bütünleşmesinin bu çerçevede özel bir yer aldığı da görülebilir. Nitekim bu bağlamda en önemli konulardan biri de Batı Balkanlar denilen ülkelerin Avrupa bütünleşmesi içinde yer almasıdır. 2003 Selanik Bildirisi ile AB, bu ülkelerin Avrupa bütünleşmesi içinde yer aldıklarını ve AB’ye tam üyelik ufkunu açıkça teyit etmiştir. Bu süreçte önemli yer tutan İstikrar ve Ortaklık Anlaşması Bosna-Hersek özelinde de geçerlidir ve 1 Haziran 2005 itibariyle yürürlüğe girmiştir. Bu çerçevede AB, Bosna-Hersek devlet kurumlarının reformu ile de doğrudan ilgilidir. EUFOR da bu çerçevede düşünülmektedir ve Bosna-Hersek’in Avrupa bütünleşmesi sürecini kuvvetlendirmek için sarf edilen çabaların parçasıdır. Nitekim Bosna-Hersek’e özgü bir uluslararası örgüt olan Yüksek Temsilcilik Ofisi, aynı zamanda Avrupa Birliği Özel Temsilciliği olarak da hizmet vermektedir. Bosna-Hersek’teki Sırp milliyetçisi siyasetçilerin Rusya ile yakınlığı ve Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı sonrasında oluşan uluslararası ortam göz önüne alındığında, AB’nin bu ülke ve hatta diğer Balkan ülkelerindeki rolünün öneminin bir kez daha altı çizilmiştir. Bu anlamda, ALTHEA Operasyonu çerçevesinde EUFOR, Bosna-Hersek gibi küçük bir Balkan ülkesinde barış koruma çerçevesindeki kısmi bir askeri operasyon olmanın ötesinde, daha geniş kapsamlı ve mühim dünya düzeninin akıbeti tartışmalarında da kendince yer almaktadır.
ALTHEA ve EUFOR Avrupa Birliği içindeki iş bölümü kadar Avrupa bütünleşmesi içindeki süreçleri de yansıtmaktadır. Ana kararlar Avrupa Birliği Konseyi tarafından alınmaktadır. AB Siyasi ve Güvenlik Komitesi siyasi denetim ile ilgilenmekte, sahadaki koşullar ise Avrupa Birliği Özel Temsilciliği tarafından ve AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi desteğinde ele alınmaktadır. Askeri yönleri kuvvetli olan bu operasyonun uygulanmasını AB Askeri Komitesi izlemektedir. Bütçe ise AB’nin Ortak Güvenlik ve Savunma Politikası çerçevesindeki askeri operasyonlar için geliştirilen ATHENA mekanizması içerisindedir. Bu AB içi kurumsal iş bölümü ve dengeye ek olarak, bu askeri güce destek veren 20 ülke arasında AB üyesi olmayanlar da bulunmaktadır. Bu ülkeler: Arnavutluk, Şili, (Kuzey) Makedonya, İsviçre ve Türkiye’dir. Bu çerçevede, Avrupa bütünleşmesinin kurumsallığı ve bunun meyvesi olan Avrupa Birliği kurumlarının yavaşlığı ve dolayısıyla etkisinin sınırları da, çeşitli şekillerde Avrupa bütünleşmesi içinde yer alan ve -henüz- tam üye olmayan ülkelerle ilişkilerin çetrefilliği de dile getirilen eleştiriler arasındadır. Bu ve benzeri eleştiriler de elbette liberal dünya düzeninin akıbeti çerçevesinde ayrıca önem ve ağırlık kazanmaktadır.
Daha fazlası için:
Okuma Önerileri:
İzleme Önerileri:
Dr. İnan Ruma, İstanbul Bilgi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde görev yapmaktadır. Akademik derecelerini ODTÜ ve Paris-1 Panthéon-Sorbonne Üniversitesi’nden almıştır. Çeşitli dönemlerde Bosna Hersek ve Kosova’daki AGİT misyonlarında çalıştı. Ekonomi Politik, Balkanlar, Rusya, Avrasya ve artık kaçınılmaz hale gelen Türk Dış Politikası üzerine çalışmaktadır. Doğa ile uyumlu yaşamın, emeğin ve özgürlüğün esas olduğunu düşünüyor.
