AB Acil Müdahale Gücü (Rapid Reaction Force) 1999 Helsinki Temel Hedefleri (Headline Goals) çerçevesinde belirlenen, Avrupa Birliği’nin sınırları içindeki ve dışındaki kriz durumlarına hızlı ve etkili bir şekilde yanıt vermesini sağlaması amaçlanan bir askeri birliktir.
Tarihsel olarak Soğuk Savaş boyunca ABD ve Avrupalı müttefikleri arasında NATO çerçevesinde gelişen askeri işbirliği, Avrupa ordularının genel olarak bölgesel savunma kabiliyetleri, ABD ordusunun ise güç yansıtma kabiliyetleri geliştirmesi sonucunu doğurmuştur. Soğuk Savaş sonrasında Maastricht Anlaşması ile AB’nin kurulması ve bir Ortak Dışişleri ve Güvenlik Politikası (ODGP) oluşturmayı amaçlaması, birliğin sınır ötesi askeri operasyonlar için bir araç setine ihtiyaç duymasına yol açmıştır. Yugoslavya’nın dağılması ve Bosna Hersek Savaşı sırasında AB ülkeleri, gerek kendi aralarındaki anlaşmazlıklar, gerekse kabiliyet yetersizlikleri nedeniyle ABD liderliğinde ve NATO çerçevesinde hareket etmek mecburiyetinde kalmıştır. Yugoslavya’nın dağılma savaşlarının son halkasını oluşturan Kosova Krizinin devam ettiği sırada, 4 Aralık 1998’de Birliğin askeri güç yansıtma kabiliyetleri daha gelişkin iki üyesi olan Fransa ve İngiltere, Saint Malo Zirvesinde bir araya gelerek AB’nin kendi alan dışı operasyon kabiliyetlerini kazanması gerektiği konusunda anlaşmışlardır. Bu kabiliyetlerin oluşturulması için ilk adımların atıldığı süreç, aslında 1997 yılında Amsterdam Antlaşması’nın benimsenmesinden 2001 Şubatı’nda Nice Antlaşması’nın imzalanıp 1 Şubat 2003’te uygulamaya koyulmasına dek uzanır. AB bu amaçla, 1990’lar boyunca Petersberg Görevleri çerçevesinde tanımladığı askeri operasyonlarını yürüten Batı Avrupa Birliği’ni AB’nin bir parçası haline getirmiştir. 11 Eylül 2001 saldırıları sonrasında ABD’nin askeri kaynaklarını Büyük Orta Doğu bölgesine yöneltme ihtiyacı, AB’nin Avrupa’daki krizlerle kendi başına uğraşma yeteneği kazanması gerekliliğini daha da arttırmıştır. Bu durumun farkında olan AB üyeleri, 21 Haziran 2002 Sevilla AB Zirvesi’nde, AB’nin kendi coğrafyasındaki kriz yönetimi görevlerini üstlenecek durumda olduğu teyit ederek, 2003’ten itibaren Bosna-Hersek, ardından Makedonya ve Kosova’da barışı koruma askeri, polis ve sivil misyonlarını üstlenmiştir.
Bu askeri görevleri yerine getirmek için gerekli birlikler, 1999 Helsinki zirvesinde bir “Temel Hedef” (Headline Goal) olarak benimsenen ve ardından 2004’te Temel Hedef 2010 olarak güncellenen askeri kabiliyet geliştirme çabaları çerçevesinde ilerlemiştir. Başlangıçta, gerekli durumlarda kullanılmak üzere 50.000 ila 60.000 askerden oluşan bir AB Acil Müdahale Gücü oluşturulması gibi hırslı hedefler konmuştur. Ancak AB ülkelerinin arasındaki maliyete ve karar almaya dair anlaşmazlıklar bu hedeflerin gerçekleşmesini engellemiştir.
Buna karşılık AB, sadece kendi yürüttüğü operasyonlarda değil, BM ve NATO harekâtlarında da görev alabilen, üye ülkelerin askeri yeteneklerinin bir araya gelmesiyle oluşturulmuş AB Muharebe Grupları (EU Battle Groups) yaratmıştır. İşlerlik kazandıkları 1 Ocak 2007’den itibaren AB Muharebe Grupları, AGSP’nin temel askeri uygulama araçlarından biri olagelmiştir. Muharebe Grupları, acil bir durumda 72 saat içinde harekete geçme ve operasyon sahasında 30 ila 120 gün konuşlanma yeteneğine sahiptir.
2003’ten bu yana AB, üç kıtada toplam 37 alan dışı operasyon yapmıştır. Bu operasyonlar, AB’nin stratejik çıkarları ve bölgesel politikaları göz önüne alınarak, üçüncü ülkelerin daveti ya da BM Güvenlik Konseyi kararlarına binaen AB Konsey kararları ile başlatılmıştır. CSDP misyonları üye olmayan devletlerin katılımına açıktır ve şimdiye kadar 20 ülke ile bu operasyonlara katılımları için Çerçeve Katılım Anlaşması (Framework Participation Agreement –FPA) imzalanmıştır. Halen AB’nin CSDP bağlamında yürütülen 11 sivil ve 7 askeri misyonu bulunmaktadır. CSDP operasyonları AB’nin kriz yönetimi prosedürleri doğrultusunda planlanıp yürütülür. Gerekli askeri gücü üye devletler sağlarken, siyasi ve askeri yönlendirmeden tüm AB üyelerinin temsil edildiği Siyasi ve Güvenlik Komitesi sorumludur. Sahada askeri operasyonların komutası ya çerçeve ülke tarafından yürütülmekte, ya AB Operasyon Merkezi aktive edilmekte, ya da Berlin Plus Anlaşması doğrultusunda talep edilen NATO kaynaklarından (NATO Acil Müdahale Gücü Karargahı RRC gibi) faydalanılmaktadır.
2022 yılında yayınlanan ve AB’nin 2030’a dek Savunma ve Güvenlik Politikası alanındaki faaliyetlerini yönlendirecek olan Stratejik Pusula (Strategic Compass) belgesinde, AB’nin alan dışı operasyonlarında öncü rol oynayacak bir askeri gücün 2025 yılına dek oluşturulması öngörülmüştür. AB Hızlı Konuşlanma Kabiliyeti (EU Rapid Deployment Capability -RDC), AB’ye ortaya çıkan güvenlik sorunlarının üstesinden gelmek için hızlı bir şekilde konuşlandırılabilecek esnek ve duyarlı bir askeri güç sağlamak üzere tasarlanmıştır. RDC, bir askeri varlık ve personel havuzu, bir komuta ve kontrol yapısı ve acil müdahale operasyonlarını planlamak ve yürütmek için kapsamlı bir dizi prosedür ve süreç dahil olmak üzere çeşitli unsurlardan oluşur. RDC’nin amacı, mevcut NATO yeteneklerini tamamlamak ve AB’nin Ortak Güvenlik ve Savunma Politikası (Common Security and Defense Policy -CSDP) hedeflerini desteklemektir.
Daha fazlası için:
Okuma Önerileri
İzleme Önerileri
Dinleme Önerileri
Dr. Öğretim Üyesi Mehmet Ali Tuğtan, 2008 yılından bu yana İstanbul Bilgi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü öğretim üyesidir. Doktora derecesini 2008 yılında Boğaziçi Üniversitesi Siyaset Bilimi programından almıştır. Uzmanlık alanları Türk-Amerikan İlişkileri, Güncel Dünya Politikası ve Güvenlik çalışmalarıdır.
