Pandemi güvenliği, salgın hastalıkların yayılmasının önlenmesi ve birey ve toplum sağlığının korunması için alınması gereken tedbirlerin ve uyulması gereken kuralların bütününü içerir. Bu, hükümetler ve sağlık kuruluşları başta olmak üzere, tüm kurum ve kuruluşlar ile bireyler tarafından uygulanması gereken çeşitli strateji ve uygulamaları kapsar. Pandemi güvenliği, resmi makamlardan iş dünyasına, sağlık sektöründen taşımacılık sektörüne, fabrika ve üretim sahalarından hastalığın tedavisi için araştırmalar yürüten laboratuvarlara, sağlık çalışanlarından vatandaşlara, toplumun her kesimini ilgilendiren bir konudur. Bu nedenle, pandemi güvenliği, bireylerin ve toplumların sağlığını korumak için ön alıcı ve kapsamlı bir yaklaşım gerektirir.
Tarih boyunca mevcut teknolojiler ve hastalıkların kaynağı ve yayılımına yönelik varsayımlar doğrultusunda pandemi güvenliği tedbirleri alınmıştır. Örneğin, 14.-17. yüzyıllarda küresel bir salgına dönüşen “Kara Veba” pandemisi süresince, hastalığa müdahale eden hekimlerin dönemin bilgi ve teknolojileri doğrultusunda geliştirilen veba maskeleri taktıkları sağlık tarihi arşivlerinde yerini almıştır. Ağzı ve burnu, kuş gagasını andıran konik bir uzantıyla tümüyle içine alan bu maskeler, genellikle deriden veya sert kaplamalı kumaştan yapılırdı. Hastalığı yayan etmenin hastaların yara ve cerihalarından çıkan kötü kokular olduğu inancı nedeniyle, maskenin gagayı andıran bölümü aromatik bitkiler, baharatlar ve süngerlerle doldurulurdu. Bu ilkel filtreleme sisteminin, kötü havayı temizleyeceğine ve hastalığın bulaşmasını önleyeceğine inanılırdı.
Resim 1: 14. yy. Veba Doktoru
Kaynak: Altuntaş, L., Orta Çağ’da Veba Doktorları ve İlginç Üniformaları, 2021, https://arkeonews.com/orta-cagda-veba-doktorlari-ve-ilginc-uniformalari/
14. yüzyıldan bu yana bulaşıcı hastalıkların kontrolü ve pandemi güvenliği konusunda ciddi adımlar atılmış, sağlık alanında yaşanan büyük dönüşümler sayesinde, toplum sağlığını pandemilerin olumsuz etkilerinden korumak için ciddi sağlık güvenliği prosedürleri devreye sokulmuştur. 2019 yılında küresel bir salgın olarak tüm dünyada milyonlarca insanın ölümüne ve hastalanmasına neden olan COVID-19 pandemisi için Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) koordinasyonunda alınan önlemler bu duruma örnek teşkil etmektedir. Bu önlemler arasında sokağa çıkma yasakları, sosyal mesafe kuralları, maske kullanımı, el hijyeni, halk sağlığı eğitim kampanyaları, aşılama programları, seyahat kısıtlamaları ve karantina uygulamaları bulunur.
Resim 2: Dünya Sağlık Örgütü COVID-19 Pandemi Güvenliği Kampanyası Afişi
Kaynak: https://cdn.who.int/media/images/default-source/health-topics/coronavirus/myth-busters/infographic-covid-19-transmission-and-protections-final2.jpg?sfvrsn=7fc5264a_2
yüzyılın en büyük küresel akut halk sağlığı krizi olan COVID-19, dezenformasyonla mücadele, şeffaf ve erişilebilir sağlık iletişimi ve düzenli halk sağlığı bilgilendirme kampanyalarının pandemi güvenliğindeki önemini gözler önüne sermiştir. COVID-19 pandemisinin ortaya çıkışı, yayılması ve ciddiyetine ilişkin doğruluk payı olmayan bilgilerin yaygınlaşması ve geliştirilen aşıların içeriği ve geliştirilme amaçları hususunda sosyal medyada gündem olan dezenformasyon kampanyaları, COVID-19 pandemisi boyunca halk sağlığını ve güvenliğini tehlikeye atmıştır. Bu gibi durumlar, hükümetlerin ve uluslararası aktörlerin pandemi iletişimi konusunda ön alıcı çalışmalar yürütmesi ve dezenformasyonla mücadele meselesinin pandemi yönetiminin öncelikli gündem maddelerinden biri olması gerekliliğini ortaya koymuştur. Bu hususta da çalışmalar yürüten DSÖ, sosyal medya hesapları ve internet sayfası üzerinden yanlış bilgilerin yayılımını önlemek için “mythbusters” (mit avcıları) kampanyasını başlatmıştır.
Sağlık sistemlerinin güçlendirilmesi, hızlı test ve tanı kapasitelerinin artırılması, sağlık sektörünün ve sağlık çalışanlarının direnç kazanması ve etkili tedavi yöntemlerinin geliştirilmesi de pandemi güvenliğinin önemli bileşenlerindendir. Pandemi süreçlerinde sağlık hizmetlerine hızla ve kitlesel biçimde artan ihtiyacın karşılanması için pandemi gerçekleşmeden önce kamu sağlığı sisteminin ve sağlık çalışanlarının dirençlilik kazanması, pandemi güvenliğini önemli ölçüde artıracaktır. Bu kapsamda, sağlık çalışanlarının iş yüklerinin adil biçimde planlanması, sağlık hizmeti sunan sahaların gelişmiş teknolojiyle donatılması ve sağlık personelinin bulaşıcı hastalıkların tanısı, raporlanması ve tedavisi konusunda güncel bilgiye erişiminin sağlanması bu yönde atılması gereken adımlar arasındadır. Ayrıca biyogüvenliğin önemli bir bileşeni olan laboratuvar ve tedavi geliştirme alanında bilimsel araştırmaların yürütüldüğü sahaların güvenliğinin sağlanması, pandemi gerçekleşmeden önce ve pandemi süreçlerinde alınması gereken önlemlerdendir.
Ulusal düzeyde alınan tedbirlerin etkinliği, pandemiyle küresel mücadelede başarı ölçütlerini de belirlemektedir. Ulusal ve bölgesel sınırları aşarak küresel ölçekte insan sağlığını tehdit eden pandemiler uluslararası iş birliği ve küresel koordinasyon olmadan yönetilemeyecek sorunlardır. Bu nedenle, pandemi güvenliğini sağlamada ulusal sağlık verilerinin düzenli paylaşımı, yerel sağlık risklerinin uluslararası sağlık aktörlerine bildirimi, ulusal pandemi tedbirlerinin ilgili uluslararası prosedürler, standartlar ve yönergeler çerçevesinde hazırlanması ve pandemi süreçlerinde uluslararası toplumla şeffaf ve düzenli bilgi paylaşımı elzemdir.
Sonuç olarak, pandemi güvenliği tarih boyunca sürekli gelişen ve değişen bir alan olmuştur. Veba maskelerinden COVID-19 önlemlerine uzanan geniş bir yelpazede, sağlık alanındaki ilerlemeler ve uluslararası iş birliği, pandemi güvenliğinin etkinliğini artırmıştır. DSÖ’nün liderliğindeki küresel çabalar, yanıltıcı bilgilerle mücadele ve şeffaf sağlık iletişimi, pandemi yönetiminin temel unsurları haline gelmiştir. Ayrıca, sağlık sistemlerinin güçlendirilmesi, laboratuvar güvenliği ve hızlı tanı kapasitelerinin geliştirilmesi gibi önlemler, pandemiye hazırlıkta ve mücadelede kritik öneme sahiptir. Küresel ölçekteki pandemilerin yönetimi, uluslararası koordinasyon ve iş birliği olmaksızın mümkün değildir. Bu nedenle, pandemi güvenliği, ulusal ve küresel düzeyde sürekli ve ön alıcı bir yaklaşım gerektirir.
Okuma Önerileri
Makale: Davies, S. E., “National security and pandemics”, UN Chronicle, Cilt 50, No 2, 2013: 20-24, https://www.un.org/en/chronicle/article/national-security-and-pandemics
Kitap Bölümü: Elbe, S., “Pandemic Security”, J. Peter Burgess, The Routledge Handbook of New Security Studies (ss. 163-172), London, Routledge, 2010.
Kitap Bölümü: Faleye, O. A., “COVID-19 pandemic, geopolitics of health, and security entanglement in West Africa”, Inocent Moyo, Sabelo J. Ndlovu-Gatsheni , The COVID-19 Pandemic and the Politics of Life, London, Routledge, 2023: 60-74.
Makale: Kenwick, M. R., ve B. A. Simmons, “Pandemic response as border politics”, International Organization, Cilt 74, No 1, 2020: E36-E58
Makale: Naeem, S. B., R. Bhatti ve A. Khan, “An exploration of how fake news is taking over social media and putting public health at risk”, Health Information & Libraries Journal, Cilt 38, No 2, 2021: 143-149.
Web İçeriği: World Health Organization, Mythbusters, https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public/myth-busters (Erişim tarihi: 30 Kasım 2023)
Web İçeriği: World Health Organization Regulation, “Early detection, assessment and response to acute public health events”, WHO/HSE/GCR/LYO/2014.4, https://reliefweb.int/report/world/early-detection-assessment-and-response-acute-public-health-events-implementation-early (27 Aralık 2023)
İzleme Önerileri
Belgesel: How to Survive a Pandemic, David France, HBO, https://www.hbo.com/movies/how-to-survive-a-pandemic (Erişim tarihi: 30 Kasım 2023)
Film: Flu, Kim Sung-su, Korean Film Council, https://www.youtube.com/watch?v=3KSp9pfPKcY (Erişim tarihi: 30 Kasım 2023)
Belgesel: Totally Under Control, Alex Gibney, Jigsaw Production, https://mashable.com/article/totally-under-control-documentary-review (Erişim tarihi: 30 Kasım 2023)
Belgesel: The First Wave, Matthew Heineman, National Geographic Documentary Films, https://films.nationalgeographic.com/the-first-wave (Erişim tarihi: 30 Kasım 2023)
Belgesel: Pandemic: COVID-19, Nick Powell, ITN Productions, https://www.imdb.com/title/tt12000852/?ref_=fn_al_tt_4 (Erişim tarihi: 30 Kasım 2023)
Video: Pandemilerin Tarihi, Global Akademi Konuşmaları, https://www.globacademy.org/download/covid-19-ile-mucadele-pandemiye-karsi-ulusal-tedbirler/
