Artık insanlara en büyük tehdit ekolojik güvenlik bağlamında gerçekleşiyor. Ekoloji Türk Dil Kurumu sözlüğünde “canlıların hem kendi aralarındaki hem de çevreleriyle olan ilişkilerini tek tek veya birlikte inceleyen bilim dalı” olarak tanımlanıyor. Artık bir bilim dalı olmanın ötesinde canlıların birbirleriyle ve çevreleriyle olan ilişkilerinin sürdürülebilirliği olarak da düşünülüyor. Yani insanın da parçası olduğu doğal hayatın kesinti veya sona uğramadan sürebilmesi anlamına geliyor.
Ekolojik tehditler temiz hava, su ve gıdaya erişim zorluğu olarak özetlenebilir. Bu zorlukların nedenleri de kirlilik, erozyonla toprak kaybı, türlerin neslinin tükenmesi, ormansızlaşma, yasadışı avlanma, kaçakçılık, küresel ısınma ve iklim değişikliği. Ekolojik tehditler küreseldir: herkes için, her zaman, her yerde, her şekilde. Kimsenin kaçışı yok. Kömür ve petrol gibi fosil yakıtların kullanımı ile oluşan duman hem solunan havayı kirletiyor hem de atmosferi kaplayarak güneş ışınlarını hapsediyor; normalde dünyayı ısıtma ve aydınlatma sonrasında yeryüzünden yansıyarak uzaya dönen güneş ışınları bu kirlilik nedeniyle yoğunlaşan atmosferde kalıp dönemeyince de ısınmaya neden oluyor. Bu küresel ısınma iklim değişikliğine yol açıyor. İklim değişikliği sonucu buzulların erimesi ve okyanustaki akıntıların yer değiştirmesi, kuraklık veya ani yağış ve fırtına gibi aşırı iklim olayları yaşanıyor. Bütün bunların sonucunda oluşan hava, su ve toprak kirliliği de tüm canlıların hayatını tehdit ediyor. Tarım ve hayvancılık gibi hayati üretim alanları başta olmak üzere yaşamın her alanı bu kirlilikten ve aşırı iklim olaylarından etkileniyor. Dolayısıyla, gıdaya ve suya erişimden barınma ve sağlığa kadar birçok konuda insanın doğru düzgün bir hayat sürebilmesi olanağı azalıyor.
1990’dan bugüne geçen 30 senede havayı kirleten ve küresel ısınmaya yol açan- temelde fosil yakıt tüketimine dayanan- gazlar %50 oranında arttı. Aynı sürede havanın temizlenmesinde asal olan orman alanı ise dünyada %31.5’ten %30.7’ye indi. Yani hava daha fazla kirletilirken temizlenme olanağı da düşürüldü. Hava kirliliği en önemli sağlık sorunlarından biri olmaya başladı ve dünyada yılda en az yedi milyon insan hava kirliliği nedeniyle hayatını kaybetmekte. Dünyayı kasıp kavuran Korona virüsü salgınında bir yıl içerisinde 1,6 milyon insanın ölümünün yarattığı sorun ve üzüntü ile karşılaştırmak her yıl hava kirliliği nedeniyle bunun dört katı insanın ölmesinin ağırlığını daha fazla hissettirebilir. Ekolojik tehdit ve etkileri açık.
Ekolojik tehditler doğanın dengesinin asallığını gösterdi: İnsan hayatı doğanın dengesi dışında var olamaz. Bunu anlamamakta ısrar edenler herkes için güvenlik tehdidi yaratmaya devam ediyorlar; yani başlı başına bir güvenlik tehdidi durumundalar. Nitekim uluslararası barış ve güvenliğin korunmasının ana makamlarından Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri insanlığın doğaya bir savaş açmış gibi hareket ettiğini söylemek zorunda hissetti kendisini; zira ekolojik güvenlik hâlihazırda bir dünya savaşı boyutunda ne yazık ki.
Doğa tahribatının ulaştığı boyut artık insan hayatının hatta belki tüm canlılar için hayatın sürdürülemeyeceği bir noktaya ulaştı. Devlet merkezli güvenlik anlayışı ve çalışmalarıyla müsemma Uluslararası İlişkiler ve büyüme odaklı Ekonomi anlayışı ve çalışmaları da artık bu doğa tahribatının önemini anlamaya başladı. Yani ekolojinin asal önemi artık yadsınamaz veya hafife alınamaz boyuta ulaştı. Uluslararası İlişkiler veya Ekonomi gibi birçok bilim dalının doğal çevre sorunlarını hafife alarak hareket etmesi son buluyor. Bu çerçevede ilk yaklaşımlar elbette devlet ve ekonomi merkezli oldu. Nitekim ekolojinin ilgi gördüğü ilk konular devlete yönelik güvenlik tehditleri ve ekonomik büyümeye zarar veren etkileri bağlamında olmuştur. Devletin ve ekonominin yerleşik tanımları sorgulandığı ölçüde, ekoloji de eleştirel yaklaşımların güçlenmesinde yerini geliştirmiştir.
Ekolojik güvenlik tüm canlıların ihtiyaçlarının bütüncül olarak ele alınması ve doğal kaynakların âdil ve verimli dağılımı üzerine kuruludur. Burada verimlilik sürdürülebilirlik demektir: kendi ihtiyacını alırken diğerlerinin veya gelecek kuşakların ihtiyaçlarını yok etmemek. Eşitsizliklerle ve adaletsizliklerle malul günümüz dünyasında ekolojik tehditler de gene yoksullar, özellikle de kadınlar ve çocukları daha çok etkilemektedir. Örneğin, ölümcül hava kirliliği sorunu bağlamında, az gelişmiş ülkelerde 100,000’den daha fazla nüfusu olan şehirlerin %98’inde hava kalitesi Dünya Sağlık Örgütü’nün belirlediği standartlara uymamaktadır.
Türkiye de ekolojik limit aşımı yaşayan ülkelerden bir tanesi çünkü tüketimi dünya genelinde kişi başına düşen doğal kaynak kapasitesinin %50 üzerinde. Doğa tahribatı yaratan fosil yakıtların ihtiyaç ötesi kullanımı, yol ve enerji ağları, taş ve maden ocakları, enerji santralleri, yangınlar, kimyasal kirleticiler içeren yanlış tarım faaliyetleri vb. üzerine bir de trafik kazaları, elektrik çarpması, avcılık, kaçakçılık gibi nedenlerle doğal hayat ve kaynaklar vahim bir zarar görmekteler. Gıda üretimi doğrudan biyoçeşitliliğe bağlıdır çünkü sağlıklı topraklar için biyolojik çeşitlilik gerekir. Yani hayvan ve bitkilerin neslinin tükenmesi insanların temel ihtiyacı olan gıdanın üretimini de zorlaştırmaktadır.
Küresel ısınma ve aşırı iklim olaylarının gıda ve su güvenliğine verdiği zararlar dar askeri güvenlik anlamıyla bakıldığında bile uluslararası barış ve güvenliğe tehdit oluşturmaktadır. Coğrafi konum, iklim koşulları, devlet kapasitesi, ekonomik büyüklük ve çeşitlilik vb. nedenlerle ekolojik tehditlerden daha fazla etkilenen ülkelerde siyasi istikrarsızlık, toplumsal parçalanma ve ekonomik çöküş gibi riskler de artmaktadır. Örneğin, önümüzdeki 30 yıl içerisinde 1 milyarın üzerinde insanın ekolojik nedenlerle göç edeceği düşünülüyor. 2010’ların hazin vakalarından Suriye iç savaşının çıkışı da bir ekolojik güvenlik sorunundan kaynaklanmaktaydı: kuraklık sonucu düşük hasat oldu, bu gıda sıkıntısı yarattı ve zaten yönetimden hoşnut olmayan çeşitli toplumsal kesimlerin tepkisini arttırdı. Yani, yönetim karşıtı gösterilerin başlangıcı küresel ekolojik tehditler bağlamında kuraklık ve gıda güvenliği idi. Sonrasında bir iç savaşa dönüşmesi ve böylece uluslararası barış ve güvenlik için nasıl bir tehdide dönüştüğü malum.
Sonuç olarak, artık insanlara en büyük tehdit ekolojik güvenlik bağlamında gerçekleşiyor. Küresel olarak ve her zaman, her yerde, her şekilde. En temel ihtiyaçlar olan temiz hava ve suya erişim birçok insan için giderek zorlaşıyor. Bugün 60 yaş ve üstü insanların verdiği kararlar, 20’li yaşlar ve altındakilerin 60 yaşına geldiğinde nasıl bir hayat süreceğini belirliyor; her zamankinden daha fazla. Şu an itibariyle görünen, 21. Yüzyıl’da doğanları ekolojik tehditler altında çok zor bir hayat beklediğidir. Bu yüzyıl sonunda birçok yerde insan hayatının kalmayacağını söylemek abartı değil.
Okumalar
Ekolojik Güvenlik Yazar: Yasemin Kaya
Barnett, J. (2001). The Meaning of Environmental Security. Londra: Zed Books.
Uysal Oğuz, C. ve S. Atvur (2018). “Türkiye’de Uluslararası İlişkiler Bölümleri Lisans Müfredatlarında Çevre İle İlgili Dersler”, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 1, No. 3, ss. 2512-2527.
Mazlum, İ. , 2016, “Küresel Siyaset ve Çevre”, Evren Balta, Küresel Siyasete Giriş Uluslararası İlişkilerde Kavramlar, Teoriler, Süreçler, İletişim Yayınevi.
Falk, R. (2005). Yırtıcı Küreselleşme, Bir Eleştiri. Çev. Ali Aksu. İstanbul: Küre Yayınları.
İzci, R. (1998). “Uluslararası Güvenlik ve Çevre”, F. Sönmezoğlu (der.),Uluslararası Politikada Yeni Alanlar Yeni Bakışlar. İstanbul: Der Yayınları.
Brundtland Raporu (Report of the World Commission on Environment and Development -Our Common Future)https://sustainabledevelopment.un.org/milestones/wced
Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli(IPCC), https://www.ipcc.ch/
Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP), https://www.unenvironment.org/
Belgesel
An Inconvenient Truth (2006)
An Inconvenient Sequel: Truth to Power (2017)
Before the Flood (2016)
Demain (Tomorrow) (2015)
A Plastic Ocean (2016)
Planet of the Humans (2019)
Film
La soif du monde (A Thirsty World) (2012)
The Day After Tomorrow (2004)
WALL-E (2008)
Şarkı:
Chris Rea – The Road To Hell 1989
Michael Jackson Earth Song 1982
Joe Walsh Song for a Dying Planet 1992
Disturbed – Another Way To Die (2010) https://www.youtube.com/watch?v=HwELajFteTo
Aşık Veysel Kara Toprak
Doğa İçin El Ele Hakan Güray
Moğollar – Bu Dünya Bizim
Doğa İçin Çal 10 – İki Keklik, Dere Geliyor Dere https://www.youtube.com/watch?v=u2kBNb79bN8
Dr. İnan Ruma, İstanbul Bilgi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde görev yapmaktadır. Akademik derecelerini ODTÜ ve Paris-1 Panthéon-Sorbonne Üniversitesi’nden almıştır. Çeşitli dönemlerde Bosna Hersek ve Kosova’daki AGİT misyonlarında çalıştı. Ekonomi Politik, Balkanlar, Rusya, Avrasya ve artık kaçınılmaz hale gelen Türk Dış Politikası üzerine çalışmaktadır. Doğa ile uyumlu yaşamın, emeğin ve özgürlüğün esas olduğunu düşünüyor.
