Suriye İç Savaşı, Suriye’de 2011 yılında başlayan ve halen devam eden bir çatışmadır. Savaş, Devlet Başkanı Beşar Esad liderliğindeki Suriye hükümeti ile Esad ve hükümetini devirmek isteyen çeşitli muhalif gruplar arasında verilmektedir. Çatışmalar milyonlarca Suriyelinin yerinden edilmesi ve pek çoğunun ölmesi veya yaralanmasıyla insani bir krize yol açmıştır. Suriye İç Savaşı, Rusya ve ABD başta olmak üzere diğer ülkelerin de katılımı ile aynı zamanda bir vekalet savaşı haline geldi ve DAEŞ ve PKK gibi terör örgütlerinin ülke topraklarında zemin kazanmasına yol açtı.
Tarihsel olarak Suriye’de Baas rejiminin kuruluşu ve Esad ailesinin otoriter rejimi, Suriye iç savaşının temel uzun erimli nedenidir. Zira Esad yönetimi büyük ölçüde Alevi azınlığın ve şehirli seküler Sünni ya da Hıristiyan grupların desteğini alırken, ülkenin kırsal bölgelerinde yaşayan muhafazakar Sünni çoğunluğun siyasal katılım ve iktidarı değiştirme yetenekleri ellerinden alınmıştır. Baba Hafız Esad’ın uzun yıllar süren otoriter yönetimi, 2000 yılındaki ölümünden sonra sona erse de, yerine gelen ve başlangıçta daha yumuşak bir yönetim ve reform vadeden oğlu Beşar Esad da toplumun özgürlük ve katılım isteklerini karşılamamıştır.
Suriye’yi iç savaşa götüren siyasal çalkantılar, Beşar Esad yönetimine karşı Arap Baharı sürecinin bir parçası olarak Ocak 2011’de patlak veren gösterilerle başlamıştır. Büyük ölçüde barışçıl kitlesel protestolar, Mart ayından itibaren büyük şehirlere ve Nisan ayında ise tüm ülke sathına yayılmıştır. Buna cevaben ordu ve polis birliklerinin şiddet kullanması, göstericilerle güvenlik güçleri arasında giderek artan ölü ve yaralı sayılarına ulaşan çatışmalara yol açmıştır. Haziran 2011’den itibaren yerel gruplar silahlanarak kendi milis güçlerini oluştururken, Temmuz 2011’de Suriye ordusundan ayrılan subayların liderliğinde Özgür Suriye Ordusu (ÖSO) kurulmuştur. Esad hükümeti ise iç savaşın suçunu dışarıdan gerçekleştirilen örtülü operasyonlarda görerek, Suriye’yi iç savaşa sürüklemek isteyen başka devletlere bağlı yarı askeri ya da örtülü operasyon birimlerinin, hükümetin ordu ve polis birliklerine saldırılar düzenlediğini iddia etmiştir. Ağustos ayında muhalif grupların bir araya gelmesiyle Suriye Ulusal Konseyi kurulmuş ve ülkenin meşru hükümeti olarak tanınma talep etmiştir. Esad yönetimi Ağustos ayı boyunca devam eden ve Kurban Bayramında zirveye çıkan bir şiddet kampanyası ile isyancıları bastırmaya çalışsa da Eylül ayı itibariyle ÖSO ve yerel milisler hükümet birliklerine giderek daha geniş çaplı saldırılar düzenlemeye ve ülkenin çeşitli yerlerinde kontrolü ele geçirmeye başlamışlardı.
Savaşın daha da şiddetlenmesini önlemek için taraflar arasında müzakere yoluyla çözüm bulmaya çalışan Arap Birliği, Aralık 2011’de Suriye’ye bir gözlemci grubu gönderdi. Ancak siyasi bir çözüm bulanamaz ve çatışmalar şiddetlenirken gözlemciler Şubat 2012’de çekildi. Bu arada, Suriye hükümetinin aşırı güç kullanımını kınayan ve bu sona ermediği takdirde BM şartının 41. Maddesi çerçevesinde yaptırım uygulanmasını öngören iki adet karar tasarısı, Ekim 2011 ve Şubat 2012’de BM Güvenlik Konseyi gündemine geldiyse de, Rusya ve Çin’in vetoları ile reddedildi. Bu aşamadan sonra Suriye İç Savaşı büyük ölçüde şiddetlenerek devam etmiş, Esad yönetimi ülkenin doğusu ve kuzeyi üzerindeki kontrolünü yitirse de Akdeniz kıyısındaki büyük şehirlerde, Halep’in batısında ve başkent Şam’ın merkezinde hakimiyetini sürdürmüştür.
Birleşmiş Milletler, Suriye’deki ihtilafın ele alınmasında ve savaştan etkilenenlere insani yardım sağlanmasında rol oynamaya devam etti. 2012’de BM, hükümet ve muhalefet güçleri arasında bir ateşkes sağladı, ancak sürdürmeyi başaramadı. 2014 yılında BM, çatışmanın tarafları arasındaki barış görüşmelerini kolaylaştırmaya çalışmak için Suriye için özel bir elçi atadı. BM ayrıca savaştan etkilenenlere gıda, tıbbi malzeme ve barınak da dahil olmak üzere insani yardım sağlamaya devam etmektedir. Ancak savaşın özellikle şiddetlendiği 2013-2018 arasında Suriye’nin birçok bölgesine ulaşılamaması, BM ve diğer yardım kuruluşlarının ihtiyaç sahiplerine yardım sağlamasını zorlaştırdı.
Suriye İç Savaşı, DAEŞ gibi radikal terör örgütlerinin yükselişi için verimli bir ortam sağladı. Çatışma şiddetlenirken, 2014’ten itibaren DAEŞ Suriye’de toprak ve güç kazanmak için kaostan ve istikrarsızlıktan yararlandı. Örgüt, sivillere karşı acımasız saldırılar gerçekleştirdi ve kontrolü altındaki bölgelere kendi katı şeriat yönetimi yorumunu dayattı. Ayrıca DAEŞ, Avrupa da dahil olmak üzere diğer ülkelere yönelik saldırılar düzenlemek için Suriye’yi bir üs olarak kullandı. 2015 yılından itibaren ortak tehdit karşısında bir araya gelen iç ve dış aktörlerin dahil olduğu DAEŞ karşıtı koalisyonun oluşmasıyla tablo tersine dönmüş bu radikal terör örgütünün hakimiyeti kırılmıştır. Ancak DAEŞ’in gücünün ortadan kaldırılması için seçilen yöntemler başka sorunlar yaratmıştır. Bu süreçte silahlandırılan PKK uzantısı YPG/PYD gibi grupların Suriye’nin kuzeyinde güç kazanması Türkiye’nin askeri olarak çatışmaya müdahil olmasına yol açarken, DAEŞ’e karşı savaşan koalisyonun kara unsurlarının önemli bir kısmını sağlayan İran, bu durumdan hem Irak hem de Suriye’de etkisini arttırarak faydalanmaya çalışmıştır. Buna karşılık İsrail, Suriye’deki İran unsurlarını hava operasyonları ile vururken, ABD de İran adına sahadaki askeri operasyonları yürüten Devrim Muhafızları Komutanlığı’na bağlı Kudüs Gücü’nün komutanı General Kasım Süleymani’yi füze saldırısı ile öldürmüştür.
Rusya, Suriye İç Savaşında yer alan ana dış güçlerden biridir. Rusya, 2015’ten itibaren muhalif güçlere hava saldırıları düzenleyerek ve silah ve diğer askeri teçhizat sağlayarak Beşar Esad hükümetine askeri destek verdi. Rusya, Astana süreci ile taraflar arasında siyasi bir çözümü desteklemek de dahil olmak üzere çatışmayı çözmeye yönelik diplomatik çabalarda da rol oynadı. Ancak Rusya’nın bu çabalarının amacı, Suriye İç Savaşı’nı bir vekalet savaşı olarak kullanıp ABD ve müttefiklerine karşı kendi yerel müttefikleri ile denge oluşturmak ve bölgedeki stratejik çıkarlarını sürdürmekti.
Türkiye, Suriye İç Savaşı’nda yer alan bir diğer önemli güçtür. Türkiye, kendi topraklarında kurulan Suriye Ulusal Konseyi ve ÖSO ile başlayarak Esad hükümetine karşı savaşan çeşitli muhalif grupları desteklemiş ve onlara çeşitli şekillerde yardım sağlamıştır. Türkiye ayrıca Suriye’nin kuzeyinde askeri operasyonlar yürüterek güvenli bölgeler yaratmıştır. Suriye’nin kuzeyinde terör örgütü DAEŞ ve PKK’nın uzantısı YPG/PYD’ye yönelik askeri operasyonlar düzenlemeye devam etmektedir. Aynı zamanda Türkiye, çatışmayı sona erdirmeye yönelik diplomatik çabalarda da rol oynamaktadır. Ancak Türkiye’nin savaşa müdahalesi hem Şam hükümeti ve Rusya gibi destekçileri, hem de Kuzey Suriye’deki YPG/PYD/SDG örgütlerini destekleyen ABD ve Avrupalı güçler açısından tartışmalı olmuş ve İran ve Irak da dahil olmak üzere bölgedeki diğer ülkelerle gerginliğe yol açmıştır.
Daha fazlası için:
Okuma Önerileri
İzleme Önerileri
Dinleme Önerileri
Dr. Öğretim Üyesi Mehmet Ali Tuğtan, 2008 yılından bu yana İstanbul Bilgi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü öğretim üyesidir. Doktora derecesini 2008 yılında Boğaziçi Üniversitesi Siyaset Bilimi programından almıştır. Uzmanlık alanları Türk-Amerikan İlişkileri, Güncel Dünya Politikası ve Güvenlik çalışmalarıdır.
