Secopedia

Kuzey Atlantik İşbirliği Örgütü (NATO) dünyadaki siyasi gelişmelere ile birlikte değişime uğramış ve özellikle Soğuk Savaş sonrasında kendi iç yapılanmasında çok sayıda yenilik gerçekleştirmiştir. NATO bu değişimlerle bir taraftan küresel erişimini ve ilgilendiği konuları genişletmiş, diğer taraftan üyeleri yanı sıra, geliştirdiği ortaklıklar ile bu ülkelerdele de gerçekleştirmiştir. Uluslararası sistemde ortaya çıkabilecek veya NATO sorumluluk bölgesini tehdit edebilecek durumlara karşı çeşitli önlemler geliştirmeye çalışmıştır. Bu konular Kuzey Atlantik İşbirliği Örgütü İşbirlikleri ve Ortalıkları, Kuzey Atlantik İşbirliği Örgütü modüllerinde belirtilmiştir. NATO’nun geleneksel sorumluluk alanından çıkıp dünyadaki farklı bölgelerde ve ülkelerle kurduğu ilişkileri onu siyasi güvenlik örgütü haline getirmesinin yanı sıra diplomatik bir araç olmasına da olanak sağlamıştır. NATO bu dönüşüme uygun şekilde üye ülkelerin meclis üyeleri arasında diyalogu artırmak amacıyla 1955 yılında NATO Parlamenterler Asamblesi kurmuştur. NATO Parlamenter Asamblesi’nin altı çeşit üyesi bulunmaktadır. Bunlar üye ülkeler, ortak ülkeler, partner ülkeler, gözlemci ülkeler, parlamentolar arası gözlemciler ve Avrupa Birliği delegeleridir. Asamble’de NATO’ya üye ülkelerin toplam 269 delegesi bulunmaktadır ve delege sayıları üyeler arasında farklılık göstermektedir. Halen otuz sekiz delege ile Amerika Birleşik Devletleri en fazla delegeye sahiptir. Diğer ülkelerin delege sayısı şu şekildedir: Fransa 18, Almanya 18, İtalya 18, Türkiye 18, İngiltere 18, Kanada 12, Polanya 12, İspanya 12, Romanya 10, Belçika 7, Çek Cumhuriyeti 7, Yunanistan 7, Macaristan 7, Hollanda 7, Portekiz 7, Bulgaristan 6, Danimarka 5, Norveç 5, Slovakya 5, Hırvatistan 5, Litvanya 4, Arnavutluk 4, Estonya 3, İzlanda 3, Letonya 3, Lüksemburg 3, Karadağ 3, Slovenya 3, Kuzey Makedonya 3.

Ortak ülkelerin delege sayıları ise şu şekildedir: Ukrayna 8, Avusturya 5, Azerbaycan 5, Sırbistan 5, İsveç 5, İsviçre 5, Finlandiya 4, Gürcistan 4, Ermenistan 3, Bosna Hersek 3, Moldova 3 olmak üzere toplam elli delege. Partner ülkeler bölgesel partnerlerden ve Akdeniz Ortalığı üyelerinden oluşmaktadır. Bu ülkeler ve delegeleri şu şekildedir: Cezayir 3, Fas 3, İsrail 3 ve Ürdün 3 olmak üzere toplam on iki delege. Gözlemci üyeler ise Kosova 2, Avusturalya 2, Mısır 2, Japonya 2, Kazakistan 2, Filistin 2, Güney Kore 2 ve Tunus 2 olmak üzere toplam sekiz delegeye sahiptirler. Parlamentolar arası gözlemciler ise şu şekildedir: Avrupa İşbirliği Örgütü 2, Avrupa Konseyi Parlamenter Asamblesi 2. Avrupa Birliği’nin ise 10 delegesi bulunmaktadır.

NATO Parlamenter Asamblesi’nin iki temel kurumu Daimi Komite (the Standing Comittee) ile Uluslararası Sekreterya (The International Secretariat)’dır. NATO Genel Sekreterine bağlı olarak çalışan Uluslararası Sekreterya, Asamble’nin tüm idari işlerinden ve Komiteleri destekleyecek araştırma ve analizlerden sorumludur. Daimi Komite’nin ise dört ana unsuru bulunmaktadır: Genel Sekreter, her bir üye kategorisinin Başkanı, Başkan Yardımcıları ve Sayman. Bu dört ana unsura ek olarak Asamble’nin beş adet Komitesi bulunmaktadır: Güvenliğin Sivil Boyutu Komitesi (Comittee on the Civil Dimension of Security– CDS), Savunma ve Güvenlik Komitesi (Defence and Security Commitee-DSC), Ekonomi ve Güvenlik Komitesi (Economics and Security Commitee– ESC) ve Siyasi Komite (Political Committe– PC). Bu komitelere ek olarak Akdeniz ve Ortadoğu Özel Grubu (Mediterraneanand Middle East Special Group– GSM), Ukrayna-NATO Meclislerarası Konsey (Ukraine-NATO Inter-Parlimentary Council– UNIC) ve Gürcistan- NATO Meclislerarası Konsey (Georgia-NATO Inter-Parlimentary Council– GNIC) de görev yapmaktadır. 2014 yılında faaliyetlerine son verilmiş olan NATO-Rusya Meclis Komitesi de bu kategoride bulunan bir yapıydı.

Asamble’nin parçası olan altı farklı üye ülke delegasyonları başkanlarının birer oy hakkı bulunmaktadır. Bunun yanı sıra Meclis Başkanı, Başkan Yardımcıları ve Sayman eğer kendi delegasyonlarını temsil ediyorlarsa oy kullanabilmekte, ancak ayrı oy hakları bulunmamaktadır. Meclis’te bulunan beş komitenin başkanları ve Akdeniz Özel Grubu Başkanı da Daimi Komite üyesidir.

NATO Parlamenter Asamblesi, NATO’nun siyasi konuları konuşmak üzere oluşturduğu bir meclis olarak düşünülebilir. Her sene farklı ülkelerde olmak üzere ilkbahar ve sonbaharda yılda iki defa toplanır. Asamble’nin öncelikli hedefi savunma ve güvenlik konularını konuşmak üzere kanun yapıcıları (yani meclis üyelerini) bir araya getirmektir. NATO, oluşturduğu bu Asamble aracılığıyla üye ülkelerin vatandaşları, ulusal meclisleri ve NATO arasında bir ilişki kurmayı da hedeflemiştir. NATO aynı zamanda demokratik değerlerin, hukukun üstünlüğünün ve insan haklarının meclise üye devletler arasında ortak değerler olarak gelişmesini hedeflemektedir. Aynı zamanda Asamble’nin üyelerinin milletvekilleri olması sebebiyle özellikle güvenlikle ilgili konularda ortak bir anlayış geliştirilmesi de hedefler arasındadır. Zira, ortak çalışma pratikleri ve anlayış geliştirilmesinin uluslararası güvenlik sorunlarına daha hızlı ve etkin çözümler üretileceği ileri sdüşünülmektedir.

Bütün bu hedefler ve Asamble’nin amacı NATO Parlamenter Asamblesi Web Sayfasındaşu şekilde özetlenmiştir: “NATO, parlamenter demokrasiye, bireysel özgürlüklere, insan haklarına ve hukukun üstünlüğüne bağlı bir topluluktur. NATO Asamblesi sadece bu hakların nasıl uygulandığını gözlemlemek ve tartışmak için bir platform değil aynı zamanda NATO’nun demokratik değerlerinin somut bir örneği olarak ortaya çıkmıştır”.

NATO Parlamenter Asamblesi’ne üye ülkelerin milletvekilleri biraraya geldikleri toplantılarda politika, savunma, iktisat, güvenlik, ikili ilişkiler ve NATO hakkında çeşitli konularda görüş alışverişinde bulunmaktadırlar. Ortaya koyduğu görüşler ve öneriler zaman zaman rapor haline dönüştürülerek, ilgili ülke yetkililerine iletilmektedir. Parlamenter Asamble’nin tavsiye kararı almak yetkisi de bulunmaktadır. Fakat, Asamble’nin NATO politikaları ve stratejileri üzerinde doğrudan bir etkisi yoktur. Fakat, NATO’nun ana karar alma organı olan NATO Konseyi’nde alınan kararların üye ülke meclislerinde kabul edilerek hayata geçirilmeleri söz konusu olduğunda Asamble üyelerinin önemi ortaya çıkmaktadır. Asamble üyeleri aracılığıyla ulusal meclislere ve yasa yapıcılara NATO politikaları hakkında detaylı bilgi aktarımı mümkün olabilmektedir.

Asamble’nin Soğuk Savaş sonrası dönemde geliştirdiği dört ana program vardır. Bunlardan ilki 1990 yılında NATO Asamble Başkanı olan Charlie Rose ile ABD Kongre Üyesi Bill Roth tarafından başlatılan ve Orta ve Doğu Avrupa parlamentolarıyla işbirliğini geliştirmeyi hedefleyen Rose-Roth Programı’dır (the Rose-Roth Programme). Bu program Berlin duvarının yıkılmasının ardından Orta ve Doğu Avrupa’da NATO’yla ortaklık anlaşması imzalayan ülkelerin demokrasiye geçiş süreçlerinde siyasi ve ekonomik reformlarına yardımcı olmak amacıyla oluşturulmuştur. Rose-Roth programı bu ülkelerin geçişlerini tamamlaması ile parlamento bilincinin artırılması, ülkeler arası bağlantıların kurulması, silahlı kuvvetlerin demokratik denetiminin teşvik edilmesi gibi konuları amaç edinmiştir. Daha sonra Kafkasya ülkelerine de genişletilen Program, parlamento personeli ve parlamento üyeleri için bölgesel ve yerel güvenlik konularını içeren seminerler ve eğitim programlarını da içermektedir.

Bir diğer program ise NATO Oryantasyon Programı’dır (the NATO Orientation Programme). Bu program NATO’ya ve Avrupa Atlantik Ortaklık Konseyi’ne (EAPC) üye ülkeler arasından genç ve yeni seçilmiş parlamento üyeleri ile güvenlik ve dışişleri personellerine NATO hakkında genel bir bakış açısı sağlama amacıyla oluşturulmuştur ve 2000 yılından beri her yıl Brüksel’de düzenlenmektedir.

2001 yılında transatlantik algılar ve politikalar konusunda çeşitli yanılsamaları gidermek amacıyla oluşturulan Transatlantik Parlamento Forumu (the Parliamentary Transatlantic Forum) her yıl Asamble üyeleri ile Amerika Birleşik Devletleri bürokratları ve akademik uzmanlarının katılımıyla Washington D.C’de düzenlenmektedir.

Sonuncu program ise NATO Parlamenter Asamblesi Akdeniz ve Orta Doğu Özel Grubu’dur (the NATO PA Mediterranean and Middle East Special Group). Daha önce Akdeniz Özel Grubu (Mediterranean Special Group) olarak kurulan dönüştürülmesiyle oluşturulan bu grup, NATO ülkeleri ile Orta Doğu ve Kuzey Afrika (MENA) bölgesindeki ortak ülke meclis temsilcilerini ortak siyasi ve güvenlik konularını tartışmak ve işbirliği geliştirmek amacıyla biraraya getirmektedir. 1996 yılında kurulan grup, yılda bir ve iki defa düzenlenmekte ve yıllık bilgi raporları düzenleyerek NATO Asamblesi’ne sunmaktadır.

Tartışma Soruları

• Kuzey Atlantik İşbirliği Örgütü Parlamenter Asamblesi nedir ?
• Asamble’de en çok üyeye sahip olan ülke hangisidir?
• Asamble’yi oluşturan kurumlar nelerdir?
• Asamble senede kaç defa toplanır ?